Μετεωρολογικές Υποδομές
Μετεωρολογικές Υποδομές
Η εικόνα είναι παράξενη για μία χώρα που διέρχεται τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση στη σύγχρονη ιστορία της: η Ελλάδα χρηματοδοτεί σήμερα πολλαπλάσιους μετεωρολογικούς σταθμούς από το μέσο όρο της Ευρώπης, δαπανά τεράστια ποσά σε παράλληλες τεχνολογικές υποδομές, που δεν είναι συμβατές μεταξύ τους, και σπαταλά εθνικά και ευρωπαϊκά κονδύλια για τα ίδια επιστημονικά έργα, που γίνονται από διαφορετικές ομάδες επιστημόνων! Η νομοθεσία για την επιστημονική συνεργασία υπάρχει. Χρειάζεται όμως κάποιος να την εφαρμόσει, ώστε να παραχθεί πολλαπλάσιο επιστημονικό έργο με πολύ – για την ακρίβεια, πάρα πολύ – λιγότερα χρήματα. Ευτυχώς ξεκίνησαν πριν απο λίγο καιρό οι απαραίτητες ενέργειες και πρέπει να δούμε κάποια αποτελέσματα στο μέλλον.
Έχουν περάσει 9 χρόνια από τότε που ψηφίστηκε η Ευρωπαϊκή Οδηγία Inspire με την πρωτοβουλία του Έλληνα Επιτρόπου κ. Σταύρου Δήμα και 6 χρόνια από τότε που έγινε νόμος του Ελληνικού Κράτους, με την ψήφιση του Ν. 3882/2010 «Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών». Η τελευταία φορά που αναφέρθηκα δημόσια για τον νόμο ήταν στο Δελτίο Τύπου για την Παγκόσμια Ημέρα Μετεωρολογίας τον περασμένο Μάρτιο, όπου μεταξύ άλλων, τόνιζα ότι «…σήμερα είναι απαραίτητο όσο ποτέ άλλοτε, να γίνουν οικονομίες κλίμακας με στόχο την ενοποίηση των Δικτύων παρατήρησης και καταγραφής των Κλιματικών και Μετεωρολογικών δεδομένων…». Θα εξηγήσω στη συνέχεια γιατί επιτέλους έχει έρθει η στιγμή να σταματήσουμε τις σπατάλες εκεί που δεν χρειάζεται. Ας δούμε όμως πρώτα τι λέει αυτή η Οδηγία και αν τελικά έχουν δίκιο οι Ευρωπαίοι εταίροι, όταν μας υποδεικνύουν «μαζέματα» σε δημόσιες δαπάνες.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΟΔΗΓΙΑ INSPIRE
Στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια έχουν ψηφιστεί 3 σημαντικές Οδηγίες για τα Μετεωρολογικά και γενικότερα Περιβαλλοντικά δεδομένα. Έτσι, υπάρχει η οδηγία για τα περιβαλλοντικά στοιχεία, η οδηγία για την επαναχρησιμοποίηση πληροφοριών δημόσιου τομέα (PSI) και η Οδηγία INSPIRE. Όλες έχουν στόχο τη δημιουργία υπηρεσιών, που θα συγκεντρώνουν πληροφορίες για το περιβάλλον και θα τις καθιστούν διαθέσιμες σε πλήθος ενδιαφερομένων σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Παράλληλα στοχεύουν να περιορίσουν τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού στην κοινοτική αγορά. Με αυτές τις οδηγίες ουσιαστικά η Ευρώπη καλεί τα μέλη της να ωφεληθούν οικονομικά και κοινωνικά από τις πληροφορίες του Δημόσιου τομέα, που θα είναι διαθέσιμες για την εμπορική επαναχρησιμοποίηση τους, χωρίς εμπόδια και με όσο το δυνατόν χαμηλότερο κόστος.
Η Οδηγία Inspire ψηφίστηκε το 2010 για να αντιμετωπίσει δύο επείγουσες ανάγκες της χώρας μας: α) Τη θέσπιση εναρμονισμένων πρακτικών και κανόνων για την συλλογή, παραγωγή, προμήθεια, διαχείριση, κοινοχρησία και διάθεση γεωχωρικών δεδομένων (από σταθμούς, δίκτυα κ.λ.π.) και β) την απαίτηση συμμόρφωσης με την Οδηγία 2007/2/ΕΚ (INSPIRE), που ορίζει ένα πλαίσιο τεχνικών προδιαγραφών διαλειτουργικότητας, ώστε να καθίσταται εφικτός ο αυτοματοποιημένος διαμοιρασμός γεωχωρικών δεδομένων που αφορούν στο περιβάλλον (π.χ. ζώνες NATURA 2000) σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο.
Σύμφωνα με το άρθρο 18 του Ν.3882/2010, αρμόδιος φορέας για την ανάπτυξη και λειτουργία της Εθνικής Υποδομής Γεωχωρικών Πληροφοριών (ΕΥΓΕΠ) και το επίσημο σημείο επαφής με την Ε.Ε. για την εφαρμογή της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ (INSPIRE) σχετικά με τη δημιουργία της ευρωπαϊκής υποδομής INSPIRE, ήταν ο ΟΚΧΕ (Οργανισμός Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας). Όμως σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1 του Ν. 4164/2013 ο ΟΚΧΕ καταργήθηκε και η μεταφορά των αρμοδιοτήτων του μετατέθηκε στην Κτηματολόγιο ΑΕ, η οποία μετονομάστηκε σε Εθνικό Κτηματολόγιο και Χαρτογράφηση ΑΕ (ΕΚΧΑ ΑΕ). Από την έναρξη ισχύος του συγκεκριμένου νόμου, οι κανονιστικές πράξεις που εξέδιδε ο ΟΚΧΕ, εκδίδονται πλέον από τον Υπουργό Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.
ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ –ΔΙΚΤΥΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ
Σήμερα στη χώρα μας, εκτός από την ΕΜΥ που είναι ο επίσημος φορέας έκδοσης των Μετεωρολογικών προγνώσεων, έχουμε πάνω από δέκα δημόσιους φορείς, όχι που ασχολούνται, αλλά που επενδύουν σε συναφείς και σχετικά δαπανηρές υποδομές παρατήρησης μετεωρολογικού, κλιματολογικού και υδρολογικού ενδιαφέροντος. Σε πολλές περιπτώσεις έχουμε παρατηρήσει ότι δεν υπάρχει ενιαία υιοθέτηση των διεθνών προτύπων παρατήρησης, συλλογής, αρχειοθέτησης, επεξεργασίας και κοινές δραστηριότητες στην έρευνα. Οι Μετεωρολογικοί Σταθμοί που έχουν συνολικά εγκατασταθεί στη χώρα πλησιάζουν τους δυόμιση χιλιάδες (2500!), ενώ σύμφωνα με τα διεθνή Standard και με συγκριτικά στοιχεία από χώρες της Ε.Ε. χρειαζόμαστε περίπου 400 με 500 σταθμούς! Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά ποιοι είναι οι φορείς που χρειάζονται άμεσα τους Μετεωρολογικούς Σταθμούς (ΜΣ):
- Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία
- Υποδομές Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Έργων
- Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων
- ΔΕΗ
- Ακαδημία Αθηνών
- Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών – ΙΕΠΒΑ
- ΕΛΓΑ – Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρμογών
- ΙΓΜΕ μεγάλο αριθμό υδρολογικών σταθμών
- Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών
- Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ)
- Δήμοι της χώρας που έχουν αναπτύξει δικά τους δίκτυα ΜΣ
- Άλλα Ερευνητικά Κέντρα και Πανεπιστήμια που συντηρούν μικρά δίκτυα.
Aρμοδιότητες της ΕΜΥ
Η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία έχει ως αποστολή την υποστήριξη από μετεωρολογικής απόψεως της εθνικής άμυνας, της εθνικής οικονομίας και του κοινωνικού συνόλου (άρθρο 1§1 ΠΔ 161/1997). Στο ίδιο άρθρο (1§2 στ΄) αναφέρεται ότι η ΕΜΥ «Σχεδιάζει τη λειτουργία του Εθνικού Δικτύου Μετεωρολογικών Σταθμών στο οποίο εντάσσονται οι Μετεωρολογικοί Σταθμοί της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, συντονίζει τη λειτουργία των Μετεωρολογικών Σταθμών ειδικών δικτύων άλλων Δημοσίων Υπηρεσιών και Οργανισμών της χώρας για τυποποίηση και εκμετάλλευση των δεδομένων» και «Παρέχει μετεωρολογική υποστήριξη στους φορείς προστασίας του περιβάλλοντος και ερευνά επιστημονικά θέματα κλιματολογικών μεταβολών σε συνεργασία με άλλους φορείς».
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΗ ΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ
Όπως εύκολα καταλαβαίνει ο αναγνώστης, το κόστος της λειτουργίας των ίδιων δραστηριοτήτων από διαφορετικούς φορείς είναι πολλαπλάσιο του απαιτούμενου και προβληματικό λόγω της έλλειψης κοινής σχεδίασης και συνεργασίας μεταξύ των εθνικών φορέων. Στα 20 χρόνια ισχύος του ΠΔ που διέπει την ΕΜΥ, αλλά και στα 30 χρόνια που υπηρετώ στην ΕΜΥ, δεν ευοδώθηκε καμία προσπάθεια δημιουργίας ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ, διότι ο κάθε φορέας ήθελε να έχει μόνος του τον έλεγχο και την ευθύνη λειτουργίας του. Η μέχρι σήμερα κατάσταση έχει οδηγήσει:
- Στην εγκατάσταση και λειτουργία πολυδάπανων, αλλά κατακερματισμένων και μη συμβατών τεχνολογικών υποδομών (σταθερών και κινητών) σε σημαντικό αριθμό δημοσίων φορέων. Αυτό σημαίνει ότι οι υφιστάμενες υποδομές όχι μόνο κοστίζουν πολύ, αλλά αδυνατούν να συνεργαστούν μεταξύ τους με αποτέλεσμα κανείς να μην μπορεί να έχει συνολική εικόνα των δεδομένων!
- Σε συμμετοχή σημαντικού αριθμού ερευνητών, επιστημόνων και τεχνικών με συναφές επιστημονικό-τεχνολογικό αντικείμενο σε αρκετούς φορείς, χωρίς να υπάρχει η στοιχειώδης συνεργασία μεταξύ τους. Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι ερευνητές μπορεί να κάνουν την ίδια δουλειά ή σχεδόν το ίδιο έργο δύο και τρεις φορές (και να πληρώνονται αντιστοίχως δύο κι τρεις φορές), ή να γίνεται σχεδόν το ίδιο έργο σε δύο φορείς και κανείς από τους δύο να μην ξέρει για τον άλλο!
- Σε έλλειψη θεσμικής συνεργασίας των δημόσιων φορέων για την εκπροσώπηση της Ελλάδας σε διεθνείς, ευρωπαϊκούς και διακρατικούς οργανισμούς έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης στους οποίους η χώρα μας καταβάλλει ετησίως δεκάδες εκατομμύρια ΕΥΡΩ για την συμμετοχή της στα τεχνολογικά τους προγράμματα (επιχειρησιακά και ερευνητικά). Δεν υπάρχει σήμερα καμία κεντρική, κρατική ή μη, αρχή που να γνωρίζει πόσα και ποια προγράμματα για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή χρηματοδοτούνται στη χώρα!
Η αναγκαιότητα δημιουργίας ενιαίου Μητρώου είχε τονιστεί προφορικά από τον γράφοντα πριν 6 χρόνια στη 1η συνεδρίαση της ΕΘΕΓ (Εθνικής Επιτροπής Γεωπληροφορίας) τον Δεκ. του 2010 και γραπτώς αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου ως Υποδιοικητής της ΕΜΥ το φθινόπωρο του 2014. Έχω πάρει προσωπικά το θέμα της υλοποίησης του ενιαίου δικτύου, και πολλές φορές έχω προβεί στην δημοσιοποίηση του θέματος στον ηλεκτρονικό τύπο και χαίρομαι που υπάρχει στήριξηαπο πολύ κόσμο αλλά και παλιούς συναδέλφους μου, που ενώνουν την φωνή τους με τη δική μου.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ –ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 έγινε προσπάθεια για πλήρη καταγραφή των μετεωρολογικών και βροχομετρικών σταθμών (Αύγουστος του 1987 με την τρίτη έκδοση του μητρώου), όπου καταγράφηκαν 1613 σταθμοί εκ των οποίων λειτουργούσαν 1066. Σήμερα, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Υδροσκοπίου από τους κυριότερους φορείς του ευρύτερου Δημόσιου Τομέα που παράγουν κλιματικά δεδομένα καταγράφονται 2313 σταθμοί, εκ των οποίων μόνο οι 1321 διαθέτουν κάποιες στοιχειώδεις χρονοσειρές ( δηλαδή δεδομένα χωρίς διακοπές, κενά και ελλείψεις παρατηρήσεων).
ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΤΑΘΜΩΝ
Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής
Από τον πίνακα πρέπει να επισημάνω ότι η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση έχει εγκαταστήσει πολύ περισσότερους σταθμούς (αγγίζουν τους 200), από τους οποίους οι 14 φορούν μόνο την περιφέρεια Κρήτης. Παράλληλα από τους 1321 σταθμούς που αναφέρονται ότι έχουν κάποιες χρονοσειρές, οι σταθμοί που διαθέτουν πραγματικά εκμεταλλεύσιμα δεδομένα, είναι πολύ λιγότεροι σε αριθμό, ενώ οι προδιαγραφές των περισσοτέρων σταθμών δεν ικανοποιούν τους όρους τυποποίησης (ISO), σύμφωνα με τις υποδείξεις του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO). Τέλος, η διάθεση δεδομένων από τους σταθμούς της ΔΕΗ θα πρέπει να εξεταστεί σε ξεχωριστό νομικό πλαίσιο μετά το 2001, όταν άρχισε να λειτουργεί ως Α.Ε., ενώ οι σταθμοί της ΕΜΥ που διαθέτουν ικανοποιητικές χρονοσειρές είναι λιγότεροι (141) και σήμερα βρίσκονται σε Επιχειρησιακή λειτουργία περίπου οι μισοί.
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ & ΟΦΕΛΗ
Με βάση το Νομικό καθεστώς, όπως περιγράφεται προηγουμένως, ο Υπουργός ΥΠΕΚΑ είναι ο θεσμικά αρμόδιος για σύγκλιση της Εθνικής Επιτροπής Γεωπληροφορίας για συνολική λήψη αποφάσεων, λαμβάνοντας υπόψη ότι είναι απαραίτητο με την ενοποίηση των Μετ. Σταθμών να δημιουργηθεί παράλληλα και μια Εθνική Βάση Υποδομών των Δικτύων Γεωπληροφορίας. Πόροι μπορούν να αντληθούν από πολλά Ευρωπαϊκά προγράμματα. Θεωρώ ότι κύριοι αποδέκτες μιας mini Βάσης -σε πρώτη φάση- θα πρέπει να είναι το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας (καλύπτει όλα τα ερευνητικά Ιδρύματα), το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, το Υπουργείο Ανάπτυξης και το Υπουργείο Εσωτερικών (Περιφέρειες, Δήμοι). Αργότερα και σταδιακά η βάση αυτή μπορεί να ολοκληρωθεί με τα 19 Υπουργεία που υπάγονται στον Νόμο. Παράλληλα θα πρέπει να εξεταστούν οι δυνατότητες υλοποίησης, σχεδιασμού και αξιοποίησης αυτής της κοινής Βάσης Δεδομένων, με βάση το παρόν Νομικό Καθεστώς της ΕΜΥ ή όπως θα διαμορφωθεί σε νέο ΠΔ, που υπάρχει στα πλάνα του ΥΠΕΘΑ. Θα πρέπει παράλληλα να δημιουργηθεί Εθνική Βάση των έργων υποδομής ώστε να αποφευχθεί το copy paste από την μια Περιφέρεια στην άλλη.
Τα οφέλη θα είναι σημαντικά καθότι θα επιτευχθεί σημαντικός περιορισμός στην κατασπατάληση Δημοσίου Χρήματος και έλεγχος εγκατάστασης νέων σταθμών (και γενικότερα υποδομών) κάτω από άλλο νομικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς και δεδομένα. (Μέχρι σήμερα ο κάθε φορέας μπορεί να φτιάξει δικά του δίκτυα χωρίς να δώσει λόγο σε κανένα, αρκεί να έχει βρει τις πηγές χρηματοδότησης. Οι σταθμοί αυτοί μετά από μια 5ετία παρουσιάζουν μεγάλες φθορές και στο 80% των περιπτώσεων κλείνουν). Τα δεδομένα θα αξιοποιηθούν από όλους τους πολίτες, ενώ η ανάληψη μιας τέτοιας πρωτοβουλίας για την δικτύωση και την συνεργασία των εθνικών φορέων, θα οδηγήσει σε μείωση του λειτουργικού κόστους και σε παροχή υπηρεσιών υψηλότερων προδιαγραφών στις επιστήμες της γης. Έτσι θα επιτευχθεί η συμβολή σημαντικού αριθμού ερευνητών, επιστημόνων και τεχνικών με συναφές επιστημονικό-τεχνολογικό αντικείμενο, και θα βρει «δικαίωση» η αρχαία Ελληνική παροιμία «Η ισχύς εν τη ενώσει» ή τα λόγια του Αντισθένη «Αυτοί που σαν αδέλφια ενώνονται για έναν κοινό σκοπό, πιο δυνατοί κι από τα άπαρτα τα κάστρα στέκουν».