Στο προηγούμενο άρθρο μας για τα ανοιχτά δεδομένα αναφερθήκαμε ότι από το 2015 ένα μέρος ανοιχτών δεδομένων διαθέτει η ΕΜΥ ελεύθερα στο κοινό τα οποία είναι μας δίνουν πληροφορίες παρελθόντων ετών , δηλαδή είναι κλιματικές παρατηρήσεις.  Μέσα σε λίγα χρόνια τα δεδομένα τρέχουν πολύ και η σημασία της ανοικτής διάθεσης των δεδομένων αναδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό μαζί με τη διάδοση και νεότερων τεχνολογιών. Σήμερα θα μιλήσουμε γι' αυτές τις νέες τεχνολογίες , ενω παράλληλα θα αναλύσουμε την πορεία της χώρας μας περιληπτικά και θα δούμε τι νέα δεδομένα φέρνει η ανανέωση της Κοινοτικής Οδηγίας .

ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ 

Στη Μετεωρολογία αλλά και σε άλλους τομείς οι προγραμματιστικές διεπαφές (APIs - Application Programming Interface) επιτρέπουν τη δημιουργία mash-ups πληροφορίας και μάλιστα σε πραγματικό χρόνο, οι τεχνικές εξόρυξης πληροφορίας μέσα από τη μαζική επεξεργασία μεγάλων συνόλων δεδομένων, οι σύγχρονες τεχνικές οπτικοποίησης της πληροφορίας.

Τα APIs αποτελούν πλέον έναν πολύ διαδεδομένο τρόπο εξαγωγής των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, ώστε να επιτρέπεται η ενσωμάτωσή τους σε τρίτες εφαρμογές. Ένα διαδεδομένο API είναι εκείνο της εφαρμογής Open Street Map (OSM), το οποίο επιτρέπει σε οποιαδήποτε εφαρμογή να "τραβάει" τους χάρτες από την εφαρμογή και να παρουσιάζει πάνω σε αυτούς άλλα δεδομένα που διαθέτουν γεωγραφικές συντεταγμένες.

Τα Διασυνδεδεμένα Δεδομένα, αποτελούν μία ακόμη μέθοδο δημοσίευσης των δεδομένων. Αντίθετα με τα APIs, μέσω των οποίων πραγματοποιείται αναζήτηση και ανάκτηση των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, τα Διασυνδεδεμένα Δεδομένα δημοσιεύονται ως σύνολα, με την ταυτόχρονη δημιουργία σημασιολογικών συνδέσεων μεταξύ διαφορετικών συνόλων δεδομένων, και κατά τρόπο ώστε να είναι αντιληπτές εκτός από τους ανθρώπινους χρήστες και από τους υπολογιστές. Τα Διασυνδεδεμένα Δεδομένα υπόσχονται την επόμενη επανάσταση στον Παγκόσμιο Ιστό καθότι προσθέτουν ένα επίπεδο "αντίληψης" και "κατανόησης" πάνω σε αυτό. Ενώ, δηλαδή, η πρώτη εκδοχή του Παγκόσμιου Ιστού βασίστηκε στα κείμενα και τις ιστοσελίδες και τις μεταξύ τους διασυνδέσεις μέσω υπερκειμένων (hyperlinks), η εξέλιξη του Παγκόσμιου Ιστού αξιοποιεί τα μεμονωμένα δεδομένα και τις λογικές μεταξύ τους επαγωγικές και παραγωγικές σχέσεις (που ονομάζονται τριπλέτες), επιτρέποντας στον χρήστη να πλοηγείται από έννοια σε έννοια ακολουθώντας αυτές τις σχέσεις. Οι σχέσεις και οι συνδέσεις αυτές μπορεί να είναι άπειρες και η αξία του σημασιολογικού διαδικτύου, όπως υποστηρίζει και ο ιδρυτής του Παγκόσμιου Ιστού Tim Berners Lee, έγκειται, κατ’αυτόν τον τρόπο στο γεγονός της ανάδειξης νέων σχέσεων που δεν γνωρίζαμε πριν. Θα μιλήσουμε παρακάτω συγκεκριμένα τι έχει αλλάξει με την νέα Κοινοτική Οδηγία που ψηφίστηκε πριν λίγους μήνες.

Το μέλλον μας επιφυλάσσει μία ακόμη επανάσταση, που βρίσκεται  προ των πυλών, και είναι το λεγόμενο διαδίκτυο των πραγμάτων, με την ενσωμάτωση μικροεπεξεργαστών, αισθητήρων και μικρουπολογιστών, σε κάθε είδους μηχάνημα, και όχι μόνο, οι οποίοι θα καταγράφουν και αναμεταδίδουν δεδομένα σε πραγματικό χρόνο. Δεν βρισκόμαστε μακριά από την ημέρα που το έξυπνο ψυγείο θα ενημερώνει αυτόματα όταν τελειώσει ένα προϊόν ή και θα πραγματοποιεί νέα ηλεκτρονική παραγγελία, που ένα φορτίο με ντομάτες που φέρουν μικροτσίπ θα ενημερώνουν για την κατάσταση και την ποιότητα του φορτίου και θα επηρεάζουν αντίστοιχα την προσαρμογή της τιμής, μέχρι την εγκατάσταση μικροτσίπ σε εγχειρισμένους ασθενείς που θα μεταδίδουν πληροφορίες π.χ. για την πίεση και τη θερμοκρασία τους, ειδοποιώντας εγκαίρως για την κρισιμότητα μίας κατάστασης.

Τα παραπάνω ανήκουν στο μέλλον και πρέπει να προσαρμοστούμε ανάλογα . Ας πάμε όμως το παρόν  και ας δούμε τι προοπτικές δημιουργούνται απο την χρήση των ανοιχτών δεδομένων.  

Αρχική εκτίμηση της συμβολής των ανοιχτών δεδομένων στην Ελλάδα. Πηγή: European Data Portal και εκτιμήσεις ΣΕΒ.

Με βάση το European Data Portal, για την περίοδο 2016-2020 το σωρευτικό μέγεθος της άμεσης αγοράς ανοικτών δεδομένων στην Ευρώπη  εκτιμάται στα €325 δισ. ενώ το συνολικό (έμμεσο και άμεσο) μέγεθος εκτιμάται από €1.138 έως €1.229 δισ. Οι θέσεις εργασίας που αναμένεται να δημιουργηθούν από αυτή την αγορά εκτιμώνται σε 100.000 το 2020. 
Μια πολύ συντηρητική εκτίμηση για την Ελλάδα, που στηρίζεται στο ποσοστό του Ελληνικού ΑΕΠ σε σχέση με το ευρωπαικό (~1%), αλλά και στο χαμηλό βαθμό διείσδυσης των ανοικτών δεδομένων, δίνει μία εικονα της αγοράς ανοικτών δεδομένων και των νέων θέσεων εργασίας που αναμένονται να δημιουργηθούν εντός πενταετίας, εάν προχωρήσουμε έγκαιρα στο άνοιγμα κρίσιμων και εμπορικά αξιοποιήσιμων δεδομένων. Λόγω της χαμηλής ψηφιακής ωριμότητας της Ελλάδας, τα προβλεπόμενα οφέλη αναμένεται πάντως να έχουν μία χρονική υστέρηση (τουλάχιστον της τάξης των 2-3 ετών) σε σχέση με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά . Παρόλα αυτά η Ελλάδα για το 2018 κατατάχθηκε 8η στην Ευρώπη, στην ομάδα Fast Trackers. Πρόσκαιρα βρέθηκε άνω του μέσου όρου του ΟΟΣΑ και βραβεύθηκε στα e-GOVERNMENT AWARDS 

ΤΙ ΙΣΧΥΕΙ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 

Για τα Μετεωρολογικά δεδομένα η περσινή έρευνα που έγινε από τον κ. Βασίλη Χρυσό , πιστοποιημένο εκπαιδευτή ανοιχτών δεδομένων από το Open Data Institute και  συνιδρυτή της Ex Machinα, μιας IoT startup η οποία παρέχει υπηρεσίες πρόβλεψης ζήτησης με βάση την πρόγνωση καιρού , δεν ήταν ενθαρρυντικά  για την χώρα μας . Ο ίδιος στο άρθρο αναρωτιέται " Ποιος είναι ο λόγος που συμβαίνουν αυτά; Είναι θέμα επιμόρφωσης; Χρειάζονται οι φορείς ειδικές συμβουλές για το πως θα ανοίξουν τα δεδομένα τους; Υπάρχουν στην Ελλάδα οι ειδικοί για να τους κατευθύνουν, όπως το παράρτημα του Open Data Institute στην Ελλάδα, το ODI Athens. Μήπως έχει να κάνει με την έλλειψη υποδομής σε ανοιχτές τεχνολογίες; Και εκεί υπάρχουν οι ειδικοί που μπορούν να προσφέρουν λύσεις, όπως το δίκτυο FOSS Office.Υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερη εξειδίκευση σε θεσμικό επίπεδο ή κενό στις διαδικασίες εφαρμογής του υφιστάμενου πλαισίου; Και σε αυτό το χώρο έχει γίνει αρκετή δουλειά από φορείς όπως η ΕΕΛ/ΛΑΚ...."

Φωτο ¨Η θεματολογία στην Ευρωπαική Πύλη για τα μετεωρολογικά δεδομένα είναι μικρή και αυτό αποδεικνύεται απο την σχετική αναζήτηση.

ΝΕΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΜΕΝΗ ΟΔΗΓΙΑ 

Πριν από λίγο καιρό δημοσιεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις 26 Ιουνίου, η αναθεωρημένη οδηγία για τα ανοικτά δεδομένα και την επαναχρησιμοποίηση των πληροφοριών του δημόσιου τομέα PSI (Public Sector Information)  - οδηγία για τις δημόσιες υπηρεσίες – να θεσπίσουν ένα επικαιροποιημένο σύνολο κανόνων σχετικά με έγγραφα του δημόσιου τομέα, ερευνητικά δεδομένα χρηματοδοτούμενα από το δημόσιο και " υψηλής αξίας" δεδομένα τα οποία θα πρέπει να διατίθενται δωρεάν μέσω διασυνδέσεων προγραμματισμού εφαρμογών ή API. Τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να ενσωματώσουν την οδηγία στο νόμο μέχρι τον Ιούλιο του 2021.

Ενώ το Ίδρυμα Ανοικτής Γνώσης (Open Knowledge Foundation) μας ενθαρρύνει για να δούμε με θετική ματιά μερικές από τις νέες διατάξεις, εκφράζονται ταυτόχρονα και ανησυχίες - πολλές από τις οποίες έχουν παρουσιαστεί παλαιότερα (το 2018  - για νέες χαμένες ευκαιρίες για περαιτέρω πρόοδο προς ένα δίκαιο, ελεύθερο και ανοιχτό μέλλον Δεδομένων σε ολόκληρη την ΕΕ.
Στην Χώρα μας μέχρι σήμερα (Σεπτ 2019) από το data.gov.gr έχουμε : 
    • 9,7k Σύνολα δεδομένων
    • 337  Φορείς
    • 17    ομάδες
    • 180  Εφαρμογές και Ιδέες

Έλλειψη δημόσιων εισροών

Η  αναθεωρημένη οδηγία αναθέτει την ευθύνη για την επιλογή των συνόλων δεδομένων υψηλής αξίας που πρέπει να δημοσιεύονται στα κράτη μέλη, αλλά δεν υπάρχουν καθιερωμένοι μηχανισμοί για να παρέχεται η συμβολή των πολιτών στις αποφάσεις.  Ευρείες θεματικές κατηγορίες , όπως γεωχωρικές, παρατήρησης της γης και το περιβάλλον, μετεωρολογικές, στατιστικές , ιδιοκτησίας γης και άλλες , καθορίζονται για τα σύνολα δεδομένων, αλλά οι ιδιαιτερότητες θα καθοριστούν κατά τα επόμενα δύο έτη μέσω σειράς περαιτέρω εκτελεστικών πράξεων.
Τα σύνολα δεδομένων που τελικά θεωρούνται ως υψηλής αξίας πρέπει να διατίθενται "δωρεάν ... μηχανικά αναγνώσιμα, τα οποία θα παρέχονται μέσω API μέσω μαζικής λήψης, κατά περίπτωση".

Παρά την αρχική σχεδίασή στον Παγκόσμιο Δείκτη Δεδομένων για τη δημιουργία προκαταρκτικής λίστας συνόλων δεδομένων υψηλής αξίας, αυτή η απόφαση δεν έχει υλοποιηθεί όπως προκύπτει από τους σχετικούς πίνακες προηγουμένων ετών   και επισημαίνεται  πόσο σημαντικό είναι για τις κυβερνήσεις να συνεργαστούν άμεσα με το κοινό,   όσο το δυνατόν νωρίτερα για να αλλάξει ο τρόπος σκέψης και ι να αυξηθούν τα επίπεδα επαναχρησιμοποίησης των ανοικτών δεδομένων.
Υπάρχει φόβος ότι στο πέρασμα του χρόνου οδηγούμαστε σε περαιτέρω απώλεια της εμπιστοσύνης του κοινού ανοίγοντας την πόρτα για τα ειδικά συμφέροντα, τους εκπροσώπους συμφερόντων και τις εταιρείες να προβάλλουν ιδιωτικά επιχειρήματα κατά της απελευθέρωσης πολύτιμων συνόλων δεδομένων, όπως είναι τα αρχεία δαπανών ή τα στοιχεία για την ιδιοκτησία που συχνά είναι εξαιρετικά αναλυτικά και επιτρέπουν τις νομισματικές συναλλαγές να συνδέονται με άτομα.

Μερικός ορισμός δεδομένων υψηλής αξίας

Ο προσδιορισμός της αξίας των δεδομένων δεν είναι  απλός. Έγγραφα από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπως επίσης από  Open Data Watch και από την Παγκόσμια Σύμπραξη για την Αειφόρο Ανάπτυξη Δεδομένων (Global Partnership for Sustainable Development Data )  δείχνουν σαφώς ότι υπάρχει διαφωνία σχετικά με το πώς ορίζεται ή πως αποτιμάται   η  "αξία" των δεδομένων. Αυτό που μετρά ως δεδομένα υψηλής αξίας δεν θα πρέπει να βασίζεται μόνο σε ποσοτικούς δείκτες, όπως είναι για η πιθανή παραγωγή εισοδήματος, το εύρος των επιχειρηματικών εφαρμογών ή ο αριθμός των δικαιούχων - όπως αναφέρει η αναθεωρημένη οδηγία - αλλά θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιηθούν  ποιοτικές αξιολογήσεις και κρίση εμπειρογνωμόνων από πολλαπλούς κλάδους.

Επί του παρόντος, λιγότερο από το ένα τέταρτο των δεδομένων με τις μεγαλύτερες δυνατότητες κοινωνικού αντίκτυπου είναι διαθέσιμα ως αληθινά ανοιχτά δεδομένα ακόμη και από χώρες που θεωρούνται ανοικτές και ηγέτiδες δεδομένων, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Open Data Barometer   που δημοσιεύτηκε πριν λίγο καιρό στο Διαδίκτυο. Γιατί;  Μήπως οι κυβερνήσεις την τελευταία διετία δεν ασχολούνται ενεργά με τις ομάδες στήριξης ανοιχτών δεδομένων;

Έλλειψη σαφήνειας στις συνιστώμενες άδειες

Σύμφωνα με την αρχή της "ανοιχτής σχεδίασης και εξ ορισμού" της νεας οδηγίας, ελπίζουμε ότι οι χώρες θα αποφύγουν μελλοντικά προβλήματα διαλειτουργικότητας ακολουθώντας την απαίτηση χρήσης ανοικτών προτύπων αδειών κατά τη δημοσίευση αυτών των συνόλων δεδομένων υψηλής αξίας. Είναι θετικό πάντως το γεγονός ότι η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε πρόσφατα άδειες Creative Commons και αυτό συμβαίνει  στις περιπτώσεις που δημοσιεύει τα  δικά της έγγραφα και δεδομένα.

Μελετώντας την τελευταία Οδηγία και λαμβάνοντας υπόψιν τις απόψεις της Communia , παρατηρούμε οτι  η Επιτροπή έπρεπε να διευκρινίσει ακριβώς ποιες ανοικτές άδειες ενέκρινε βάσει της ενημερωμένης οδηγίας, συνιστώντας ρητά την έγκριση αδειών συμβατότητας Open Creative Commons ή Open Data Commons προς τα κράτη μέλη . Η οδηγία έχασε την ευκαιρία να επιλέξει τις άδειες εκχώρησης δημόσιου τομέα σύμφωνα με τις ίδιες τις κατευθυντήριες γραμμές χορήγησης άδειας LAPSI 2.0 της ΕΕ . Η ευρωπαϊκή πύλη δεδομένων υποδεικνύει ότι μπορεί να υπάρχουν έως 90 διαφορετικές άδειες που χρησιμοποιούνται σήμερα από εθνικές, περιφερειακές ή δημοτικές αρχές. Η έκθεσή τους για τη διασφάλιση της ποιότητας δείχνει ότι δεν μπορούν να ανιχνεύσουν αυτόματα τις άδειες που χρησιμοποιούνται για τη δημοσίευση της συντριπτικής πλειοψηφίας των συνόλων δεδομένων που δημοσιεύονται από ανοικτές πύλες δεδομένων από χώρες της ΕΕ. Εάν δεν μπορούν να το πράξουν αυτό, το κοινό σίγουρα δεν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει τα πρόσφατα κυκλοφορούντα δεδομένα και θα περιοριστούν οι δυνατότητες χρήσης με κακές συνθήκες επαναχρησιμοποίησης. Όσο πιο πολύπλοκες ή ειδικές είναι οι άδειες, τόσο πιθανότερο είναι ότι τα δεδομένα θα καταλήξουν να μην χρησιμοποιηθούν .

Σημειώνεται ότι 27 από τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν τώρα να διαθέτουν εθνικές πολιτικές ανοιχτών δεδομένων και πύλες, η Ελλάδα βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάταξη όμως έχει διαπιστωθεί, ότι - εκτός από το πρόβλημα της αδειοδότησης - τα εθνικά σύνολα δεδομένων δεν διαθέτουν διαλειτουργικότητα. Παρότι η ΕΕ διαθέτει ουσιαστικά προγράμματα εργασίας για τη διαλειτουργικότητα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού πλαισίου Διαλειτουργικότητας, αυτά δεν έχουν ακόμα επιδράσει σε σημαντικό βαθμό  στη  διαλειτουργικότητα των ανοιχτών συνόλων δεδομένων.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ 

Κλείνοντας έχω την άποψη οτι παρά τα προβλήματα υλοποίησης που υπάρχουν , τελικώς θα πρέπει να χαιρετίσουμε τις διατάξεις της οδηγίας που υποχρεώνουν τα κράτη μέλη να «διανέμουν δημόσια διαθέσιμα στοιχεία έρευνας σύμφωνα με την αρχή της ανοικτής λειτουργίας . Γνωρίζουμε ότι πρέπει να γίνουν πολλά και στην Μετεωρολογία περισσότερα . Ελπίζουμε πάντως να δούμε και ότι δεν θα γίνει κατάχρηση των διατάξεων για τη μη δημοσιοποίηση δεδομένων που χρηματοδοτούνται από το δημόσιο λόγω  εμπιστευτικότητας" ή "νόμιμων εμπορικών συμφερόντων". Τα επόμενα δύο χρόνια θα είναι μια κρίσιμη περίοδος για να συμμετάσχουμε σε αυτές τις συζητήσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη και να διασφαλίσουμε ότι η Ελλάδα αλλά και οι χώρες της ΕΕ θα υιοθετήσουν από το ξεκίνημα την αρχή της διαφάνειας της οδηγίας, ώστε να απελευθερώσουν περισσότερες, καλύτερες πληροφορίες και σύνολα δεδομένων για να βοηθήσουν τους πολίτες να επιδιώξουν μια πιό  δίκαιη, μελλοντική χρήση. 

Θα υπάρξει συνέχεια σε άλλο άρθρο με τρίτο μέρος