Με αφορμή τις ιστορικές αναφορές σε μετεωρολογικά γεγονότα ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος , πριν από λίγες ημέρες ο συνάδελφος μου Δημήτρης Μπρίκας , Δρ. Μαθηματικός- Μετεωρολόγος στο ΠΜΚΜ μου έστειλε στοιχεία μελέτης του για τις πολυήμερες ομίχλες του Δεκεμβρίου του 1989 . Τότε , που στο διάστημα από τις 14 έως τις 23 Δεκεμβρίου 1989, σημειώθηκαν, σε μεγάλο μέρος της χώρας μας, επεισόδια επαναλαμβανόμενης πυκνής ομίχλης, διάρκειας έως και 48 ωρών, κατά τα οποία η ορατότητα μειωνόταν έως και κάτω των 50 μέτρων.  

Μου θύμισε ότι εκείνες τις μέρες διακόπηκαν εναέριες και θαλάσσιες συγκοινωνίες, ενώ δυσχέρειες εκδηλώθηκαν και στις χερσαίες συγκοινωνίες και δραστηριότητες. Λόγω της μεγάλης έκτασης και διάρκειας των επεισοδίων ομίχλης του Δεκεμβρίου 1989, τα στοιχεία τα μελέτησε τόσο από συνοπτικής όσο και από θερμοδυναμικής άποψης . Ως διαθέσιμα δεδομένα πήρε τις παρατηρήσεις από τους μετ. σταθμούς επιφανείας και ανωτέρας ατμοσφαίρας Μίκρας, Ελληνικού και Ηρακλείου, καθώς και από άλλους μετ. σταθμούς επιφανείας.  Παρακάτω θα σας εκθέσω  λίγα χαρακτηριστικά στοιχεία από τη μελέτη τονίζοντας σας οτι τα επεισόδια ομίχλης, που σημειώθηκαν στην Ελλάδα το Δεκέμβριο του 1989, ήταν τα σημαντικότερα των τελευταίων 45 ετών (Δαγκλή, 2017).

Όλοι γνωρίζουμε οτι η Θεσσαλονίκη είναι μια περιοχή που επηρεάζεται από το φαινόμενο της ομίχλης και αυτό επιβεβαίωσαν και τα κλιματικά δεδομένα για την περίοδο 1971-2014 , όπου με βάση την εργασία της κ. Δαγκλή πρόεκυψε ότι περίπου 19 μέρες το χρόνο επικρατεί ομίχλη. Αυτό συμβαίνει κυρίως το τρίμηνο Νοεμβρίου-Ιανουαρίου (63%) και τα επεισόδια διαρκούν κατά μέσο όρο 4 ώρες. Οι ομίχλες σχηματίζονται πρωτίστως μεταξύ 6 και 8 τοπική ώρα (30,2%) και διαλύονται μεταξύ 8 και 12 τοπική ώρα με συχνότητα διάλυσης 59%. Η συνοπτική μελέτη για τη χρονική περίοδο 2001-2010 έδειξε ότι μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στο αεροδρόμιο Μακεδονία έχουν οι ομίχλες ακτινοβολίας (34%) και οι ομίχλες ελάττωσης της βάσης του νέφους (28%). Οι ομίχλες ακτινοβολίας διαρκούν περισότερο, ενώ οι ομίχλες εξάτμισης διαλύονται πολύ γρήγορα. Η νοτιοδυτική κυκλοφορία ευνοεί το σχηματισμό των επεισοδίων ομίχλης με συχνότητα 39%.

Ο κ. Μπρίκας στη νέα μελέτη του εξετάζει πολλές παραμέτρους , μεταξύ άλλων την ορατότητα και η θερμοκρασία, τη πίεση, την νέφωση και τον άνεμο στο μετ. σταθμό Μίκρας, κατά το διάστημα 12 – 22 Δεκ. 1989, και αυτό παρουσιάζεται στο παρακάτω γράφημα.

Σχ 1α

Σημειώνεται οτι στις 10 Δεκεμβρίου 1989 πέρασε από την χώρα μας ένα έντονο Βαλκανικό μέτωπο το οποίο επηρέασε σχεδόν όλη την Ελλάδα. 

Με την πάροδο του μετώπου δημιουργήθηκε ψυχρός αντικυκλώνας, ο οποίος διατηρήθηκε έως και τις 13 Δεκ), οπότε και η θερμοκρασία έλαβε την ελάχιστη τιμή της περιόδου μελέτης, -3οC (βλ. σχ. 1 α) . Με τη μεταφορά θερμών αερίων μαζών από την περιοχή της Δυτ. Μεσογείου – ΒΔ Αφρικής, ο αντικυκλώνας στη Βαλκανική περιοχή μετατρέπεται σε θερμό. Για την περιοχή της Θεσ/νίκης, ο χρονικός μέσος όρος της πίεσης στην επιφάνεια του εδάφους (γεωδυναμικού ύψους στην επιφάνεια των 500 hPa) ήταν 1022 hPa (5640 gpm), όπως φαίνεται στο χάρτη του Σχ. 2

( Σχ. 2. Μέσες συνθήκες της περιόδου 14 – 22 Δεκεμβρίου 1989. Άσπρες γραμμές: MSLP ανά 4 hPa, συνεχείς (εστιγμένες) μαύρες γραμμές: γεωδυναμικό (θερμοκρασία) στα 500 hPa ανά 60 gpm (3ο C). Σκίαση: θερμοκρασία στα 850 hPa ανά 1 οC) 

Λόγω της καθ’ ύψος ενισχυόμενης ΔΝΔ ροής, η θερμή μεταφορά εντείνεται κι αυτή καθ’ ύψος κατά το διάστημα 14 – 22 Δεκ. 1989. Έτσι, θερμές αέριες μάζες μεταφέρονται στα μέσα – ανώτερα στρώματα (-15,5 στα 500 και +10οC στα 850 hPa), ενώ στα κατώτερα, λόγω της μικρότερης έντασης της θερμής μεταφοράς, υπάρχει μεγάλη ανάμιξη με τις προϋπάρχουσες ψυχρές μάζες (μέση επιφ. θερμοκρασία -7,5οC). Άρα, παρατηρείται μια έντονη θερμοκρασιακή αναστροφή: Τεπιφ. – Τ850 = -2.5οC. Αυτό αποτυπώνεται και στο Σχ. 3, όπου, αντί για τη θερμοκρασία των 850 hPa, που σχεδιάσθηκε στο προηγούμενο σχ., σχεδιάζεται εδώ η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ των 1000 και των 850 hPa

Σχ. 3. Όπως στο σχ. 2, αλλά η σκίαση παριστάνει τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ 1000 και 850 hPa.

Όπου η διαφορά αυτή θερμοκρασίας τείνει στο μηδέν, όπως π.χ. στην υπήνεμη (ανατολική) πλευρά της Πίνδου, σημαίνει πως επικρατούν αναστροφές θερμοκρασίας. Αυτές τείνουν να ευνοούν τη δημιουργία ομίχλης, μέσω της παγίδευσης της υγρασίας στα χαμηλά στρώματα.

Από τα τεφιγράμματα των σχ. 4 – 6 φαίνεται πως στη Θεσ/νίκη, την Αθήνα και το Ηράκλειο, όντως επικράτησαν συνθήκες θερμοκρασιακής αναστροφής και θερμής μεταφοράς καθ’ ύψος, όπως δηλώνει και η στροφή των ανέμων καθ’ ύψος κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού. 

Σχήμα : Tομή χρόνου – ύψους για το μετ. σταθμό Μίκρας. Μαύρες ισόθερμες: δυνητική θερμοκρασία θ ανά 2 οC. Άσπρες γραμμές: ταχύτητα ανέμου μεγαλύτερη των 8 m/s, σκιασμένη αυξανόμενα ανά 2 m/s.

Το παραπάνω σενάριο για τη δημιουργία της ομίχλης είναι συνοπτικής κλίμακας (500 – 1000Κm). Για μικρότερες κλίμακες,  οι διαδικασίες δημιουργίας αναστροφής, και, άρα, ομίχλης, μπορούν να διερευνηθούν με τη χρήση της θερμοδυναμικής εξίσωσης η οποία στο παρόν άρθρο δεν εξετάζεται  

Η ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 

Φαίνεται, πως στην ανατ. ηπειρωτ. Ελλάδα σχηματίζεται ένα ορογραφικό βαρομετρικό χαμηλό στην επιφάνεια, με τοπική ροή βόρειας συνιστώσας. Όπως παρουσιάζεται στο pattern (κατανομή) της θερμοκρασίας, η ΒΔ αυτή ροή προκαλεί μια ψυχρή μεταφορά, τοπικά. Ο σχηματισμός ορογραφικού χαμηλού στα υπήνεμα της Πίνδου και η τοπική τροποποίηση των θερμοδυναμικών διεργασιών εκεί, είναι πιθανό να είναι artifact (τεχνούργημα) του μοντέλου ECMWF. Αυτό μένει να διαπιστωθεί με τη χρήση δεδομένων από περισσότερους μετεωρολογικούς σταθμούς, καθώς και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις.

Γεγονός είανι οτι από τη μελέτη του συνοπτικού περιβάλλοντος, κατά τις 12 – 22 Δεκ. 1989 δημιουργήθηκε ένας εξαιρετικά έντονος κι εκτεταμένος, για την εποχή, θερμός αντικυκλώνας. Αυτός σχετίσθηκε με θερμή μεταφορά και καθοδικές κινήσεις στα μέσα στρώματα, ενώ ανάμιξη με τις προϋπάρχουσες ψυχρές αέριες μάζες έλαβε χώρα στα παρεδάφια στρώματα. Λόγω των παρατεταμένων αναστροφών, που σχηματίσθηκαν με τον τρόπο αυτό, η υγρασία παγιδεύτηκε σ’ ένα λεπτό στρώμα παρά το έδαφος, όπου και, σε συνδυασμό με την έντονη διαβατική ψύξη κατά τη διάρκεια της νύχτας, δημιουργήθηκε πυκνή κι εκτεταμένη ομίχλη για ένα μεγάλο διάστημα.

Το πιο ενδιαφέρον πεδίο μελλοντικής μελέτης είναι η μεγάλης κλίμακας ατμοσφαιρική κυκλοφορία, που δημιούργησε το θερμό αντικυκλώνα. και αυτό αποτελεί μια πρόκληση για τον κάθε επιστήμονα.  

Υπάρχουν βέβαια και άλλες ομίχλες . Αυτές της μουσικής ,των στίχων και του μυαλού...