Πριν από λίγα χρόνια ακούγαμε συνέχεια τους όρους όπως η «υπερθέρμανση του πλανήτη», η «αύξηση της θερμοκρασίας των ωκεανών» , το «λιώσιμο των πάγων» και άλλα σχετικά, με τις αρνητικές επιπτώσεις στον πλανήτη και κατ’ επέκταση στον άνθρωπο. Σήμερα χρησιμοποιείται μόνο ένα όρος για να υπονοηθεί αυτή η «καταστροφή» : Η «Κλιματική αλλαγή» Γιατί αυτό; Πολύ απλά διότι ο όρος «κλιματική αλλαγή» εμπεριέχει και την αναφορά στα φυσικά αίτια, μια διαδικασία φυσιολογική πάνω στον πλανήτη Γη, αφού πρόκειται για μια κλιματολογική διακύμανση ενός πλανήτη που είναι ζωντανός και διαρκώς αλλάζει.

Γυρίζοντας πολύ πίσω στο χρόνο και πηγαίνοντας στο «τα πάντα ρεί» του Ηρακλείτου, θα βρούμε πολλές απαντήσεις σε σύγχρονα ερωτήματα, καθώς μέσα από την σκέψη του φιλοσόφου αναλύονται πλευρές της φυσικής πραγματικότητας. Το ενδιαφέρον του δεν είναι επικεντρωμένο μόνο στην περιγραφή της φύσης, αλλά στο νόημά της. Αυτό που στα χρόνια μας μάλλον έχουμε απωλέσει.  Εκείνο που κυρίως απασχολεί τον Ηράκλειτο είναι η ανθρώπινη οπτική και το πώς ο άνθρωπος κατανοεί την πραγματικότητα που τον περιβάλλει, πώς κατανοεί τη θέση του μέσα στον κόσμο, πώς κατανοεί τον ίδιο του τον εαυτό. Η φύση, σε πρώτη προσέγγιση, εμφανίζεται ως πεδίο μάχης.  Ως παράδειγμα αναφέρουμε μια σημερινή πραγματικότητα, όπου στη Γη η θερμοκρασία αυξάνεται και αυτό είναι  αποτέλεσμα κυρίως του φυσικού κύκλου της Εποχής των Πάγων.

Τα τελευταία 10.000 χρόνια όπως γνωρίζουμε η Γη διανύει μια μεσοπαγετώδη φάση, με σχετικά μικρές διακυμάνσεις του κλίματος. Αρκετές μελέτες που ασχολούνται με τη σύνθεση των παγετώνων, τους δακτυλίους της ετήσιας ανάπτυξης των δέντρων, το υψόμετρο των πάγων στους πόλους και δείχνουν από το 800 μ.Χ. μέχρι το 1350 μ.Χ. το κλίμα ήταν αρκετά θερμότερο από το σημερινό (Μεσαιωνική Θερμή Περίοδος). Παρακάτω θα εξηγήσουμε ότι υπάρχουν σχετικές έρευνες οι οποίες μας πιστοποιούν ότι πρώτα αυξάνεται η παγκόσμια θερμοκρασία και αργότερα ακολουθεί η αύξηση του CO2. Καθώς οι ωκεανοί ζεσταίνονται, απελευθερώνουν αυξανόμενες ποσότητες CO2 στην ατμόσφαιρα. Tα επίπεδα του CO2 αυξάνονται και μειώνονται παγκοσμίως, ανάλογα με τη παγκόσμια θερμοκρασία, και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το κρύο νερό είναι ικανό να διατηρεί περισσότερο CO2 από ότι το ζεστό νερό.

Σε μια πρόσφατη ανάρτησή μου στο Twitter έκανα μια αναφορά στη  «αρχή της φυγής προ της βίας» ( αρχή Le Chatellier-Van’t Hoff) μια χημική διεργασία και έθετα το ερώτημα αν αυτή η αρχή που σχετίζεται με τις χημικές αντιδράσεις, μπορούσε να συνδέεται και με το σύγχρονο θέμα της κλιματικής αλλαγής. H αρχή αυτή αναφέρει ότι «όταν μεταβάλλουμε έναν από τους συντελεστές ισορροπίας, η θέση της χημικής ισορροπίας μετατοπίζεται προς εκείνη την κατεύθυνση που τείνει να αναιρέσει τη μεταβολή που επιφέραμε». Με άλλα λόγια έθετα το ερώτημα αν αυτή η άνοδος της θερμοκρασίας που «εμείς επιφέραμε» μήπως μας οδηγήσει σε πτώση της στο απώτερο μέλλον .  Βέβαια αυτή η «πολυπόθητη ισορροπία» ενός πειράματος , δεν υπάρχει απόλυτα, σε ένα ανοιχτό σύστημα όπως είναι η γη.  Εκεί όπου τα πάντα μεταβάλλονται συνεχώς και οι μορφές των πραγμάτων εναλλάσσονται όπως η φωτιά, ο πόλεμος και η έρις , όλες αυτές οι προσφιλείς έννοιες του Ηρακλείτου, που εκφράζουν την κοσμική αστάθεια και τη μεταλλαγή. Αυτές ουσιαστικά που εκφράζουν σε ένα μεγάλο βαθμό και την σημερινή κοινωνία, τις φυσικές διεργασίες και την πραγματικότητα. Για να αντιληφθεί κάποιος την αληθινή δομή της πραγματικότητας θα πρέπει πρώτα να απαλλαγεί από τις προκαταλήψεις και τις «βεβαιότητές» του.

ΜΗΠΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΑΛΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ;

                   Όπως παρατηρούμε στο παρακάτω γράφημα, κατά τη διάρκεια τουλάχιστον των τελευταίων 400.000 ετών, το κλίμα της Γης έχει σημειώσει διακυμάνσεις – σε χρονικές κλίμακες της τάξεως δεκάδων εκατομμυρίων ετών- μεταξύ παγετωδών και μεσοπαγετωδών περιόδων, ανάλογων με αυτήν που διανύουμε στις ημέρες μας. Οι πάγοι της Ανταρκτικής έχουν διατηρήσει μνήμες αυτών των μεγάλων κλιματικών διακυμάνσεων. Κι όμως, τα δεδομένα που παρέχει ο πάγος συνιστούν ότι η αύξηση διοξειδίου του άνθρακα (CΟ2 ) αρχίζει μερικούς αιώνες μετά την έναρξη της ανόδου της θερμοκρασίας που παρατηρήθηκε στην Ανταρκτική, στα τέλη της τελευταίας δημιουργίας παγετώνων.

Η καλύτερη σημερινή εκτίμηση υπολογίζει αυτή την καθυστέρηση σε περίπου 400-800 χρόνια.  Αν δεν ανατραπούν τα παραπάνω συμπεράσματα από νέες έρευνες και επειδή   η απελευθέρωση του CO2 από τους ωκεανούς του πλανήτη υστερεί σε σχέση με τις αλλαγές της θερμοκρασίας της γης, τίθεται το ερώτημα μήπως θα πρέπει να περιμένουμε τελικώς να δούμε τα παγκόσμια επίπεδα CO2 να συνεχίζουν να αυξάνουν για άλλα οκτακόσια χρόνια μετά το τέλος της τρέχουσας μεσοπαγετωνικής θερμής περιόδου της γης ; Με άλλα λόγια,  μήπως θα πρέπει ήδη να είμαστε οκτακόσια χρόνια εντός της επερχόμενης Εποχής των Πάγων πριν τα παγκόσμια επίπεδα CO2 αρχίζουν να μειώνονται σαν αντίδραση στην αύξηση της ψύξης των ωκεανών του κόσμου; Φυσικά , απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δεν πρόκειται να πάρουμε άμεσα .

Σχετικά με το ερώτημα αν είναι ανθρωπογενή τα αίτια της κλιματικής αλλαγής, λόγω των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από τις ανθρώπινες δράσεις, πολλοί πιστεύουν ότι τα ντετερμινιστικά αυτά επιχειρήματα είναι φορτισμένα με ευθύνη και ενοχή στις δραστηριότητες του ανθρώπου. Όλα αυτά γίνονται υπό το πρίσμα μιας δημόσιας ανάγνωσης όπου όλοι έχουμε διαπιστώσει ότι διοχετεύεται επί σειρά ετών ένας τεράστιος όγκος υλικού για να υποστηρίξει αυτή την άποψη. Γεγονός είναι ότι για τη θέρμανση του πλανήτη μπορεί να έχει ρόλο η ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου,  η  οποία  οφείλεται στην αύξηση του CO2  στην ατμόσφαιρα, καθώς και των άλλων αερίων λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Λέμε «μπορεί» διότι ξεχνάμε ότι το κυριότερο θερμοκηπικό αέριο που συνεισφέρει περισσότερο στην συγκράτηση της  θερμοκρασίας  του πλανήτη δεν είναι το διοξείδιο του άνθρακα, αλλά οι υδρατμοί οι οποίοι μετέχουν κατά 95% στο φαινόμενο της θέρμανσης. Μόλις την τελευταία δεκαετία άρχισε να ερευνάται σε βάθος το θέμα αυτό . Κατά τα άλλα η  συνεισφορά του διοξειδίου του άνθρακα στην θέρμανση είναι της τάξης του 3.6% και από αυτό, το ανθρωπογενές είναι μόνο το 0.117 %.

Στο σημείο αυτό γεννώνται πολλά ερωτήματα που θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις όχι πλέον ένας φυσικός επιστήμονας, αλλά ένας σύγχρονος κοινωνιολόγος και ενδεχομένως ένας πολιτικός αναλυτής. Ένας ειδικός ο οποίος θα δει το θέμα με μια άλλη οπτική , όχι πλέον τεχνικά αλλά με κοινονικο-οικονομικά μεγέθη. Ο Merton δεν παρέλειπε να επισημαίνει στο βιβλίο του «The Sociology of Science» ότι μερικές φορές, μπορούν να παρατηρηθούν φαινόμενα «επιστημονικής απάτης», απόκρυψης αποτελεσμάτων ή επιλεκτικής διάχυσής τους και προκαταλήψεων εις βάρος ορισμένων ατόμων ή ομάδων. Υποστήριζε ότι τα συμφέροντα που επηρεάζουν την επιστημονική γνώση θα μπορούσαν να προέρχονται από διάφορους κοινωνικούς θεσμούς, να είναι οικονομικά, πολιτικά, θρησκευτικά ή και πολιτιστικά. Επιπλέον, μπορεί να παράγονται από επαγγελματικές επιστημονικές δραστηριότητες σε καθαρά επιστημονικά θέματα. Με την τελευταία έννοια, συμπεριελήφθησαν και τα γνωστικά συμφέροντα, που αναγκάζουν, για παράδειγμα, τους επιστήμονες να αποδεχθούν ή να απορρίψουν τις ιδέες, που τους ευνοούν ή τους ζημιώνουν, ανάλογα με το αν αυτές συνεπάγονται, αντίστοιχα, αύξηση ή μείωση της αξιοπιστίας της δουλειάς τους.

Στη σύγχρονη βιβλιογραφία στο βιβλίο του Ζαν-Ζακ Σαλομόν «Επιβιώνοντας της επιστήμης» αποδεικνύεται ότι σε πολλές περιπτώσεις η επιστήμη είναι πλέον δέσμια των εκάστοτε πολιτικών σκοπιμοτήτων. Ο Σαλομόν στο βιβλίο του ισχυρίζεται ότι στην εποχή μας, που ουσιαστικά αρχίζει μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, επιστήμη και τεχνολογία οδεύουν «βίους παράλληλους» και αναπτύσσονται σε ένα υπεργιγαντωμένο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, που οι ίδιες κατά κάποιον τρόπο διαμόρφωσαν και το οποίο έκτοτε τις αλληλοχαρακτηρίζει. Το βιβλίο υπαινίσσεται, όπως άλλωστε φαίνεται από τον τίτλο του, μια έντονη ανησυχία για το μέλλον του πλανήτη μας, για κινδύνους που σχετίζονται με τα οικολογικά προβλήματα, τα οποία η επιστήμη καλείται να αντιμετωπίσει, αλλά κατά κάποιον τρόπο η ίδια δημιούργησε, ή αλόγιστα η ίδια οξύνει σε ένα πλαίσιο αβεβαιότητας και μη αναστρεψιμότητας.

Εκείνο που πρέπει όλοι μας να καταλάβουμε είναι ότι οι αλλαγές του κλίματος πάντοτε γινόταν και θα συνεχίσουν να γίνονται, ενώ σε πολλές περιπτώσεις αυτές οι αλλαγές κατ’ ανάγκη δεν συνδέονται με την εμφάνιση ακραίων ή έντονων καιρικών φαινομένων. Τούτο διότι στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν είναι ακραία τα ίδια τα φαινόμενα, αλλά κυρίως τα αποτελέσματά τους. Δηλαδή σε πολλές περιπτώσεις ο χαρακτηρισμός ενός καιρικού φαινομένου ως ακραίο είναι αποτέλεσμα των καταστροφών ή των θανάτων που προκάλεσε σε μία περιοχή και αυτό κρίνεται εκ του αποτελέσματος. Σε πολλές περιπτώσεις οι ευθύνες μετατίθενται στο…. καιρικό φαινόμενο και όχι στο γεγονός που το προκάλεσε. Αυτή τακτική “βολεύει «πολλούς , ειδικά όταν υπάρχουν περιπτώσεις όπου παρατηρούνται σημαντικές ελλείψεις υποδομών, ή έχουν παρουσιαστεί φαινόμενα αδράνειας των μηχανισμών πρόληψης. Τα σφάλματα και οι ευθύνες τότε μεταφέρονται στον … Θεό, επιβεβαιώνοντας την "αιρετική " άποψη ότι η κλιματική αλλαγή μάλλον έχει επιδράσει περισσότερο στην ηθική , στις συμπεριφορές , στον τρόπο σκέψης μας και αυτή είναι εκείνη που μας οδηγεί στο να μπαζώνουμε τα ρέματα , να καίμε τα δάση μας και να χτίζουμε αυθαίρετα χωρίς κανόνες και νόμους !

Γεννάται το ερώτημα μήπως τελικώς πρέπει να φωτίσουμε μια άλλη γωνιά της σκέψης μας με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκαλυφθεί και μια δεύτερη, αναπάντεχη πλευρά των κρατούντων πραγμάτων;  Μήπως τελικώς εκεί όπου εμείς οι σύγχρονοι άνθρωποι βλέπουμε αντίθεση, υπάρχει ενότητα και όπου ενότητα, υπάρχει αντίθεση;  Όπου τομή, συνέχεια.  Μήπως οι δύο όψεις  μπορεί να συνυπάρχουν;  Οι γιατροί μάς ωφελούν προκαλώντας μας πόνο. Η αρχή και το τέλος σε έναν κύκλο ταυτίζονται, όπως και ο κατήφορος με τον ανήφορο. Η χόρταση προϋποθέτει την πείνα, η ανάπαυση την κούραση, η υγεία την αρρώστια, η μέρα τη νύχτα, ο πόλεμος την ειρήνη. Μήπως η φύση μέσα από την αντίθεση φέρει την σύνθεση καθώς όσο κι αν νομίζουμε οτι την γνωρίζουμε αυτή ξέρει ακόμη να κρύβει καλά τα μυστικά της,-  όπως έλεγε ο μεγάλος φιλόσοφος;   «Η φύσις κρύπτεσθαι φιλεῖ» --Ηράκλειτος

Πηγές : Historical Isotopic Temperature Record from the Vostok Ice Core. The data available from CDIAC represent a major effort by researchers from France, Russia, and the U.S.A.
1) Vostok ice core: a continuous isotope temperature record over the last climatic cycle (160,00 years).Jouzel, J., C. Lorius, J.R. Petit, C. Genthon, N.I. Barkov, V.M. Kotlyakov, and V.M. Petrov. 1987.Nature 329:403-8.
2) Extending the Vostok ice-core record of palaeoclimate to the penultimate glacial period. Jouzel, J., N.I. Barkov, J.M. Barnola, M. Bender, J. Chappellaz, C. Genthon, V.M. Kotlyakov, V. Lipenkov, C. Lorius, J.R. Petit, D. Raynaud, G. Raisbeck, C. Ritz, T. Sowers, M. Stievenard, F. Yiou, and P. Yiou. 1993.Nature 364:407-12.
3) Climatic interpretation of the recently extended Vostok ice records. Jouzel, J., C. Waelbroeck, B. Malaize, M. Bender, J.R. Petit, M. Stievenard, N.I. Barkov, J.M. Barnola, T. King, V.M. Kotlyakov, V. Lipenkov, C. Lorius, D. Raynaud, C. Ritz, and T. Sowers. 1996. Climate Dynamics 12:513-521.
4) Climate and atmospheric history of the past 420,000 years from the Vostok ice core, Antarctica. Petit, J.R., J. Jouzel, D. Raynaud, N.I. Barkov, J.-M. Barnola, I. Basile, M. Bender, J. Chappellaz, M. Davis, G. Delayque, M. Delmotte, V.M. Kotlyakov, M. Legrand, V.Y. Lipenkov, C. Lorius, L. Pepin, C. Ritz, E. Saltzman, and M. Stievenard. 1999. Nature 399: 429-436.
5) Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι - Β. Κάλφα και Γ. Ζωγραφίδη
6) Η «αθωότητα» της επιστήμης - Δρ. Στράτος Θεοδοσίου «Η φιλοσοφία της φυσικής-Από τον Καρτέσιο στη θεωρία των πάντων»
7) «Η ιστορία μιας πεταλούδας» -Θεόδωρος Ν. Κολυδάς –Αθήνα 2014