H πλημμύρα του Πηνειού έγινε μεταξύ 23-28 Οκτωβρίου 1883 και κατεγράφη από τον φωτογραφικό φακό του Ιωάννη Λεονταρίδη από τη Θεσσαλονίκη.

Στο άρθρο και στις φωτογραφίες αποτυπώνεται η έκταση της πλημμύρας και η μορφή της πόλης, δύο χρόνια μετά την απελευθέρωσή της. Με βάση τις ιστορικές καταγραφές, εκτιμάται ότι ο Πηνειός ποταμός παρουσιάζει μια επανάληψη πλημμυρών σε μικρό βήμα περίπου κάθε 25 χρόνια που είναι και το πλέον συχνό στατιστικά και σε μεγάλο βήμα περίπου κάθε 50 χρόνια.

Στο διάστημα από τις 10-15 Οκτωβρίου 1883 (23-28 Οκτωβρίου με το νέο Ημερολόγιο) η θεομηνία που πριν λίγες μέρες είχε χτυπήσει την περιοχή του Αλμυρού ξεσπά και στην Λάρισα κι αφήνει πίσω της 300 γκρεμισμένα σπίτια, 20 θύματα κι ανυπολόγιστες ζημιές. Για να σχηματίσουμε μια εικόνα της καταστροφής, αρκεί να αναλογιστούμε ότι στο οίκημα της Νομαρχίας, ένα από τα υψηλότερα οικήματα της πόλης, τα νερά έφτασαν μέχρι το δεύτερο πάτωμα.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ 

Οι πρώτες αναφορές για τις πλημμύρες του Πηνειού στην πεδιάδα της Θεσσαλίας εντοπίζονται στα «Γεωγραφικά» του Στράβωνα (64 π.Χ. – 24 μ.Χ.) «... ο γαρ Πηνειός, δια μέσης ρέων, και πολλούς δεχόμενος ποταμούς, υπερεκχείται πολλάκις...». Ειδικά για τη συμπεριφορά του Πηνειού απέναντι στη Λάρισα σε καταστάσεις πολυομβρίας, οι μαρτυρίες αρχίζουν από την περίοδο της μέσης τουρκοκρατίας και έπειτα.

Σχετικά με τις πλημμύρες της Λάρισας, ο κ. Κώστας Σπανός στο βιβλίο του αναφέρει :

«1647, Δεκεμβρίου 27, έβρεξεν ένα μερόνυχτο, και ήλθεν το νερό παιάνου από την πόρτα (τα νερά ανέβηκαν πάνω από την πόρτα των σπιτιών), και επνίγησαν εις την Λάρισαν οσπήτια 1500, και άνθρωποι από τον κρεμνησμόν των οσπητίων 800, και περισσότεροι ευρίσκονταν από κάτω στα οσπήτια πνιγμένοι». Καθώς τα σπίτια της Λάρισας ήταν χτισμένα κυρίως με πλιθιά, τα ορμητικά νερά ήταν εύκολο να τα γκρεμίσουν και να τα ισοπεδώσουν, με αποτέλεσμα τον προαναφερόμενο μεγάλο αριθμό θυμάτων της πόλης μας. Εκτός από τον Πηνειό στη Λάρισα πλημμύρισε και ο παραπόταμός του Ληθαίος στα Τρίκαλα, αλλά αναφέρονται και σε αυτή την ενθύμηση οικαταστροφές της Λάρισας

Η πλημμύρα του Πηνειού το 1673. Ο γραφέας της σχετικής ενθύμησης υπήρξε φειδωλός, καθώς κατέγραψε το γεγονός μόνο σε έναν στίχο: «αχογ΄[1673] έβρεξεν δυνατά και επνίγηκεν ο μαχαλάς του Αθανασίου». Η καταστροφή σημειώθηκε μόνο στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι η πλημμύρα δεν ήταντόσο μεγάλη όσο η προηγούμενη.

Στο τελευταίο τέταρτο του 17ου αιώνα, σύμφωνα με τον μοναχό θυμησογράφο, σημειώθηκε η μεγαλύτερη πλημμύρα του Πηνειού: «Τω 1684 εγένετο η μεγαλειτέρα πλήμμυρα. το ύδωρ εκάλυψε πλείστον μέρος της Λαρίσης εις το Ξυλοπάζαρον. Έφθασε το ύδωρ εις ύψος δύο σχεδόν πήχεων». Τα νερά του Πηνειού υψώθηκαν 1,5 περίπου μέτρο και έφθασαν στο Ξυλοπάζαρο, δηλαδή μέχρι τη σημερινή οδό Παπαναστασίου, πάνω α ό την κεντρική Πλατεία προς το αρχαίο θέατρο. Όπως σημείωσε ο γραφέας της ενθύμησης, τα νερά του Πηνειού κάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος της Λάρισας,αφού έφτασαν μέχρι το Ξυλοπάζαρο. Ο γραφέας δεν αναφέρει αριθμό θυμάτων. Είναι απίθανο να μην υπήρξαν, με την αυτή την έκταση που πήρε η πλημμύρα.

Το 1729 η Λάρισα, αλλά και άλλες περιοχές της Θεσσαλίας υπέστησαν σημαντικές καταστροφές από τη μεγάλη πλημμύρα του Πηνειού. Τον Φεβρουάριο του 1729, προφανώς εξαιτίας της παρατεταμένης βροχόπτωσης «εκατέβασεν η Σαλαμπριά και έπνιξεν την Λάρισα». Ήταν τόσο μεγάλο το μέγεθος των νερών ώστε ο μοναχός γραφέας της ενθύμησης να αποκαλεί τις πλημμύρες «νέο κατακλυσμό του Νώε». Από το πολύ νερό πνίγηκαν οι συνοικίες Πέρα Μαχαλάς, Ιπποκράτης, Ταμπακίδων Μαχαλάς, Ταμπάκικα-Αμπελόκηποι και Αρναούτ Μαχαλάς - συνοικία Αγίου Αθανασίου, όλες δηλαδή οι συνοικίες που ήταν κοντά στον Πηνειό. Εκτός, όμως, από την Λάρισα ο Πηνειός πλημμύρισε, προξενώντας ζημίες και στα Τρίκαλα. Ο παραπόταμός του Σοφαδίτικος προξένησαν ζημίες στο χωριό Μοσχολούρι των Σοφάδων. Ζημίες, επίσης, σημειώθηκαν και σε χωριά της πεδιάδας, αλλά εκτίμησή τους δεν έγινε ή, πιθανόν, να μη σώθηκε κάποια σχετική ενθύμηση . 

Το 1777 επλήγησαν τρεις συνοικίες της Λάρισας και δύο μικροί οικισμοί γύρω της. Υπήρξαν επίσης λίγα θύματα και καταστροφές σπιτιών καθώς και σιτηρών στην πεδιάδα. «επνίγησαν όλα τα σπίτια του Πέρα μαχαλά, τα Καλύβια όλα και η περιοχή της Αγίας Μαρίνας, το Κιόσκι όλον, και έπεσαν τουβάρια περισσά από μέρος Αρναούτ, και από Τοπέκ μαχαλά». Δηλαδή πλημμύρισαν και καταστράφηκαν οι συνοικίες της πόλης Ιπποκράτης, Αμπελόκηποι και Αγίου Αθανασίου όπου γκρεμίστηκαν οι τοίχοι πολλών σπιτιών και οι μικροί οικισμοί Κιόσκι, δυτικά του Ιπποκράτη και Καλύβια, στην περιοχή του ναού της Αγίας Μαρίνας

Το 1805 λόγω των πολλών βροχοπτώσεων πλημμύρισε ο Πηνειός και ενώθηκε με τον Κουμέρκη παραπόταμο του Πηνειού. Μία από τις μεγαλύτερες πλημμύρες, έγινε, τον Αύγουστο του 1811. Προηγήθηκε σφοδρή βροχόπτωση η οποία διήρκησε περίπου 40 ώρες. Πλημμύρισαν οι χείμαρροι που κατέβαιναν από τη νότια πλευρά της Λάρισας και κατέκλυσαν πολλές συνοικίες της. Την πλημμύρα αυτή την αναφέρει και ο Γάλλος περιηγητής Henry Holland, ο οποίος επισκέφθηκε τη Λάρισα το 1812.

Η ΠΛΗΜΜΥΡΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΤΟ 1883 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΌ ΦΑΚΟ

H πλημμύρα του Πηνειού κατεγράφη από τον φωτογραφικό φακό και συνέβη μεταξύ 10 και 15 Οκτωβρίου του 1883 με το παλαιό Ημερολόγιο ( Δηλαδή από 23-28 Οκτωβρίου με το Νέο Ημερολόγιο που χρησιμοποιούμε σήμερα). Η λήψη των φωτογραφιών έγινε από τον φωτογράφο Ιωάννη Λεονταρίδη από τη Θεσσαλονίκη ο οποίος αποτυπώνει την έκταση της πλημμύρας, τις σοβαρές ζημιές που υπέστη η Λάρισα και την μορφή της πόλης όπως ήταν δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση, όπως αναφέρεται σε σχετικό ρεπορτάζ του News247gr.

Η δημοσιοποίηση την άνοιξη του 2018, εκ μέρους της Φωτοθήκης Λάρισας (του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας), μιας ενότητας 16 φωτογραφιών από την καταστροφική πλημμύρα της 15ης Οκτωβρίου 1883, ήρθε ως επισήμανση μιας περισσότερο συνειδητής ανάγκης για τη θωράκιση της ιστορικής μνήμης της νεότερης πόλης. Αυτό το σπάνιο οπτικό υλικό από τις πλημμύρες στη Λάρισα στο μακρινό 1883 εκτέθηκε στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, με θέμα “Οι πλημμύρες της Λάρισας – Η περίπτωση του 1883”. Πρόκειται για μία αρκετά δύσκολη περίοδο για την πόλη της Λάρισας, μόλις δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, όπου κλήθηκε να αντιμετωπίσει μεγάλη έκταση φυσικών καταστροφών. 

Θα αναλύσουμε κάποια στοιχεία παρακάτω που αναφέρονται στη μεγάλη πλημμύρα που έγινε εκείνη την περίοδο στα μέσα του Οκτωβρίου 1883, καθώς έχουμε αψευδείς φωτογραφικές αποτυπώσεις της, με τον φακό του φωτογράφου Ιωάννη Λεονταρίδη του φωτογραφείου «Μακεδονία» από την Θεσσαλονίκη.

Ο φωτογράφος είχε φτάσει στη Λάρισα λίγες ημέρες πριν το ξέσπασμα της θεομηνίας και είχε ανοίξει νέο φωτογραφείο.

Η βροχή έπεφτε για 48 ώρες και τα αποτελέσματά της ήταν 20 νεκροί, 300 κατεστραμμένα σπίτια, και λοιπές ζημιές ανυπολόγιστες.

Στη Λάρισα ακόμη και μετά από αυτή την πλημμύρα οι περιοχές που προσβάλλονταν συνήθως ήταν ο Πέρα Μαχαλάς, ο Αρναούτ Μαχαλάς (συνοικία Αγίου Αθανασίου) και τα Ταμπάκικα, επειδή βρίσκονταν σε χαμηλότερο υψόμετρο. Μερικές φορές η πόλη πλημμύριζε και το καλοκαίρι, όταν έπειτα από ραγδαίες βροχοπτώσεις, οι χείμαρροι Χασαμπαλιώτης και Νεμπεγλεριώτης οι οποίοι έρχονταν από τους λόφους που βρίσκονται κοντά στη νότια πλευρά της πόλης, πλημμύριζαν με τα ορμητικά νερά τους τον Παράσχου Μαχαλά (συνοικία Αγίου Νικολάου) και τα νερά έφταναν μέχρι το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Ταχυδρομείο

Η ΠΛΗΜΜΥΡΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ ΤΗΣ REANALYSIS

Με τις σύγχρονες τεχνικές υπολογιστών που χρησιμοποιούν την αποκαλούμενη "παραλλακτική ανάλυση" πλέον είναι δυνατή η ακριβέστερη ανάλυση πάνω σε περιοχές αραιών δεδομένων, αλλά και η δυνατότητά μας να  εξαγάγουμε  τη ροή σε υψηλότερα επίπεδα της ατμόσφαιρας , ενώ μπορούν να ανασκευαστούν χάρτες όπως έχουμε γράψει σε προηγούμενο άρθρο μας .

Είναι ενδιαφέρον όμως να σημειώσουμε οτι στις περιοχές που υπάρχουν δεδομένα,  εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη διαφορές στις αναλύσεις των χαρτών. Για παράδειγμα την θέση του μόνιμου χαμηλού της Ισλανδίας την προσεγγίζει καλύτερα η ανάλυση των χαρτών από τους ίδιους τους μετεωρολόγους και όχι από τους υπολογιστές. Για τον λόγο αυτόν ακόμη και σε πολλές Μετεωρολογικές Υπηρεσίας οι χάρτες εξακολουθούν να αναλύονται από μετεωρολόγους. Πάντως η reanalysis του NOAA φαίνεται να συμβαδίζει περισσότερο με την προσεκτική ανάλυση του Hoffmeyer πριν από 130 χρόνια. 

Ο χάρτης που παραθέτουμε είναι ένας "τριπλός" χάρτης, όπου παρουσιάζεται η Reanalysis της επιφανείας (με τα γνωστά χαμηλά και υψηλά (L, H )) καθώς και τους χάρτες ισοϋψών και ισοπαχών στην στάθμη των 500 hPa ) . Παρακολουθείστε παρακάτω το σχετικό βίντεο που δημιούργησα από αυτή την σειρά χαρτών και δείτε με ποιο τρόπο οι ασταθείς αέριες μάζες στην στάθμη των 500 hPa προκάλεσαν κυκλογεννέσεις στη Κεντρική Μεσόγειο, οι οποίες επηρέασαν σε πρώτη φάση την Αδριατική και ακολούθως το Νότιο Ιόνιο και την χώρα μας .

Το πρώτο βαρομετρικό χαμηλό παρατηρούμε οτι απομακρύνεται βορειοανατολικά γρήγορα, όμως οι ασταθείς αέριες μάζες στο Νότιο Ιόνιο και στα νότια τμήματα της Σικελίας δημιουργούν και πάλι νέο χαμηλό το οποίο έρχεται σε "αντίθεση" με τον αντικυκλώνα που έχει δημιουργηθεί στα βόρεια Βαλκάνια, δημιουργώντας έτσι ένα ισχυρό ανατολικό ρεύμα στη Θεσσαλία με ισχυρή σύγκλιση αερίων μαζών με διαφορετικά χαρακτηριστικά πάνω από την Κεντρική Ελλάδα η οποία τελικώς οδηγεί σε μεγάλα ύψη βροχής και πλημμυρικά φαινόμενα στη περιοχή της Λάρισας. Η μεγάλη ένταση των καιρικών φαινομένων οφείλεται στην ισχυρή σύγκλιση πάνω από την κεντρική Ελλάδα των θερμών κα υγρών μεσογειακών αερίων μαζών με τις ξηρές και ψυχρές αέριες μάζες των Β. Βαλκανίων. Όταν λέμε συγκλίσεις, δεν εννοούμε συγκλίσεις μόνο στο πεδίο των ανέμων, αλλά στη σύγκλιση αερίων μαζών με διαφορετικά θερμουγρομετρικά χαρακτηριστικά. 

Η κακοκαιρία με τις μεγάλες πλημμύρες του Πηνειού το 1883 είχε πολλά ίδια χαρακτηριστικά με την αντίστοιχη κακοκαιρία του Ιανού το 2020 (Τότε το σύστημα είχε ξεκινήσει από τις 15 Σεπτεμβρίου 2020 στον Κόλπο της Σύρτης στη Λιβύη και, αφού διένυσε περίπου 1.900 χιλιόμετρα περνώντας πάνω από τα Επτάνησα στις 17-18/9/2020, έφτασε εξασθενημένο στις ακτές της Αιγύπτου στις 21/9/2020). Η κακοκαιρία του Ιανού προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στο Μουζάκι καθώς και σε άλλες περιοχές της Θεσσαλίας, με ίδια διάρκεια βροχοπτώσεων και καταστροφές ιδίου βαθμού όπως και η πλημμύρα του Πηνειού πριν 140 χρόνια . 

ΠΗΓΕΣ :  Κώστας Σπανός, Θεσσαλικές Ενθυμήσεις 1404-1881, τόμος Α: 1404-1799 , Λάρισα 2011, σ. 240 και τόμος Β: 1800 -1881 , Λάρισα 2014, σ. 320,  ΜΑΡΙΑ Π. ΒOYΒΟΥΣΗ : Σχεδιασμός και ανάπτυξητουρισμού και πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, https://www.academia.edu/37595627/ΒΟΥΒΟΥΣΗ_Πλημμύρες_14 , Henry Holland (μετ. Γεώργιος Καραβίτης). Ταξίδι στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία (1812-1813), Αθήνα (1989) σελ. 119. /Νίκος Παπαθεοδώρου : Οι κατακλυσμιαίες πλημμύρες της Λάρισας ( εφημερίδα Ελευθερία ) -Κυπραίου Χαρίκλεια : Μεταπτυχιακό στο ΕΚΠΑ με τίτλο "Πλημμυρικά φαινόμενα και διαχείριση κινδύνου: Πεδίο εφαρμογής Πηνειός Ποταμός και Πεδιάδα της Λάρισας

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ : Οι μεγαλύτερες πλημμύρες που έχουν πλήξει την περιοχή της Λάρισας αλλά και την ευρύτερη περιοχή του Πηνειού καταγράφονται στον παρακάτω πίνακα με βάση την μελέτη της Γεωλόγου κ. Κυπραίου Χαρίκλειας που εκπόνησε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού της στο ΕΚΠΑ με τίτλο "Πλημμυρικά φαινόμενα και διαχείριση κινδύνου: Πεδίο εφαρμογής Πηνειός Ποταμός και Πεδιάδα της Λάρισας