Στο πρώτο μέρος σχετικά με τον Διαστημικό Καιρό , σας αναφέραμε  οτι  η ΕΜΥ επεκτείνει τις δραστηριότητες της και στον τομέα αυτό με την δημιουργία ενός νέου τμήματος που έχει ως σκοπό την έρευνα σε αυτό το νέο κομάτι  της ηλιακής φυσικής , καθώς και στις συνεργασίες με άλλα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας μας και του εξωτερικού, για πρακτικές εφαρμογές και όχι τόσο γιατί σκοπεύουμε να βγάλουμε άλλο ένα δελτίο "Διαστημικού Καιρού" για το κοινό ! Θα αναλύσουμε όμως μια περίπτωση πρακτικής εφαρμογής που προέκυψε μετά από μια σχετικά πρόσφατη μελέτη.

Η μεγαλύτερη καταγεγραμμένη ηλιακή έκλαμψη συνέβη στις 2 Απριλίου 2001. Ευτυχώς δεν ήταν «γεωενεργή» δηλαδή δεν «πέτυχε» την γη μας. Η έκλαμψη αυτή ήταν ισχυρότερη από την έκλαμψη που δημιούργησε το συμβάν Κάρινγκτον το 1859

Όταν συμβαίνει ένα γεωενεργό συμβάν, η ενέργεια που αφαιρείται από τον ηλιακό άνεμο μεταφέρεται στο κομμάτι της γήινης μαγνητόσφαιρας που βρίσκεται στην μεριά της νύχτας και προσωρινά αποθηκεύεται στην ουρά της μαγνητόσφαιρας. Όταν η αποθηκευμένη ενέργεια ξεπεράσει κάποια τιμή κατωφλίου απελευθερώνεται με εκρηκτικό τρόπο με το φαινόμενο της μαγνητικής αποσύνδεσης και κάποια τμήμα της ενέργειας αυτής κατευθύνονται προς τη γη.

Η ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟΥ ΚΑΙΡΟΥ

Εδώ και λίγα χρόνια οι επιστήμονες  ανακάλυψαν έναν άγνωστο μέχρι σήμερα μηχανισμό που ο διαστημικός καιρός επιδρά στη γήινη ατμόσφαιρα στην περιοχή των πόλων, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την κατανόηση περιοδικών μεταβολών οι οποίες παρατηρούνται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και μέχρι σήμερα παρέμεναν ανεξήγητες.

Η έρευνά τους, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Communications, θα μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά τις εποχικές μετεωρολογικές προγνώσεις.

Σε αυτή την μελέτη περιγράφουν πώς, μελετώντας δεδομένα από τρεις διαφορετικούς δορυφόρους που καλύπτουν μια χρονική περίοδο 11 χρόνων, οι επιστήμονες βρήκαν ότι τα ενεργητικά ηλεκτρόνια από την εξωτερική ζώνη ακτινοβολίας «Βαν Άλεν» αλληλεπιδρούν με τα ανώτερα στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας, προκαλώντας μείωση του όζοντος.

Τα ηλεκτρόνια εκπέμπονται από την ήλιο και, φτάνοντας στη «γειτονιά» του πλανήτη μας, παγιδεύονται στη ζώνη ακτινοβολίας από το γήινο μαγνητικό πεδίο. Κατά τη διάρκεια των γεωμαγνητικών καταιγίδων, όμως, ένα ποσοστό τους επιταχύνεται και «βομβαρδίζει» την ατμόσφαιρα, στην περιοχή των πόλων.Αυτό το περιοδικό φαινόμενο έχει σαν αποτέλεσμα να μειώνεται παροδικά το ατμοσφαιρικό όζον, κάτι που με τη σειρά του φαίνεται πως εξηγεί τις αλλαγές που παρατηρούνται τότε στη διεύθυνση και την ένταση των ανέμων που πνέουν στο Βόρειο ημισφαίριο και οι οποίες επιδρούν στη θερμοκρασία. Μάλιστα, σύμφωνα με τους ερευνητές, με αυτόν τον τρόπο η θερμοκρασία μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί έως και 5 βαθμούς Κελσίου.

Όπως αναφέρει ο δρ M. A. Clilverd από τη Βρετανική Ερευνητική Ομάδα της Ανταρκτικής :  «Η έρευνά μας ανέδειξε ένα βασικό “κρίκο” στην αλυσιδωτή αντίδραση που επιτρέπει στα ηλεκτρόνια να επιδρούν στα καιρικά συστήματα – και τον οποίο δεν κατανοούσαμε προηγουμένως. Θα μπορούσε να μας βοηθήσει σε καλύτερες εποχικές προγνώσεις, ώστε για παράδειγμα να μπορούμε να προβλέψουμε με μεγαλύτερη βεβαιότητα αν ο επόμενος χειμώνας στην Ευρώπη θα είναι ιδιαίτερα βαρύς».

ΟΙ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ

Οι μέχρι σήμερα προσπάθειες πρόγνωσης του Διαστημικού καιρού βασίστηκαν σε μετρήσεις από αισθητήρες δορυφόρων και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά τα στελέχη της ΕΜΥ που ασχολούνται στο τμήμα Τηλεπισκόπισης και εφαρμογών Μετεωρολογικών Δορυφόρων. Οι αισθητήρες των δορυφόρων  ;omvw έχουν δύο βασικά μειονεκτήματα:  α) δεν μπορούν να ανιχνεύσουν τα πολύ μεγάλης ενέργειας σωμάτια και β) δεν έχουν μεγάλη ενεργό διατομή.    Έτσι δεν ανιχνεύουν ακριβώς τα σωμάτια εκείνα που αποτελούν προδρόμους των φαινομένων και οι μετρήσεις τους έχουν μεγάλο στατιστικό σφάλμα.

Αντίθετα οι επίγειοι σταθμοί κοσμικής ακτινοβολίας, όπως είναι οι μετρητές νετρονίων,  έχουν μεγάλη ενεργό επιφάνεια δίνοντας έτσι μετρήσεις ακριβείας και μπορούν να καταγράψουν σωμάτια μεγάλης ενέργειας και να εντοπίσουν έτσι συντομότερα ένα μεγάλο γεγονός. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αποδίδουν δεδομένα σε πραγματικό χρόνο και να μας δίνουν δυνατότητα άμεσης επεξεργασίας και έγκαιρης πρόβλεψης. Η σφοδρότητα των καταιγίδων αυτών μετριέται με κάποιους κατάλληλους δείκτες (όπως λόγου χάριν η σφοδρότητα των ανέμων μετριέται για παράδειγμα στην κλίμακα μποφόρ). Ένας από αυτούς τους δείκτες είναι και ο λεγόμενος δείκτης Dst

ΠΟΙΟΙ ΕΚΔΙΔΟΥΝ ΠΡΟΓΝΩΣΕΙΣ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟΥ ΚΑΙΡΟΥ

Σε σε παγκόσμιο επίπεδο λειτουργούν Διεθνώς Αναγνωρισμένα  Κέντρα Πρόβλεψης του Διαστημικού καιρού, όπως των  ΝΟΑΑ-ΝΑSΑ, ΙΖΜΙRΑΝ-Russia, Met Office-England

Στην Ελλάδα παρέχεται ήδη Δελτίο Διαστημικού Καιρού το οποίο παρουσιάζεται ως εφαρμογή του σταθμού Κοσμικής Ακτινοβολίας του Πανεπιστημίου Αθηνών- ΑΝeMoS

Στην Ελλάδα το κέντρο Παρακολούθησης Διαστημικού Καιρού (Athens Space Weather Forecasting Center) λειτουργεί από την ερευνητική ομάδα κοσμικής ακτινοβολίας του Τμήματος Φυσικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με την καθοδήγηση της καθηγήτριας κ. Ελένης Μαυρομιχαλάκη. Το παραπάνω κέντρο εκδίδει καθημερινά δελτίο τριήμερης πρόγνωσης για τις γεωμαγνητικές  συνθήκες που θα επικρατήσουν και αναφορά της τρέχουσας γεωμαγνητικής δραστηριότητας . Η ομάδα αυτή έχει κριθεί ως Expert group και συνεργάζεται με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (Εuropean Space Agency – ESA). Παρέχει δύο σημαντικές υπηρεσίες εκ μέρους του Παγκοσμίου Δικτύου Μετρητών Νετρονίων που προειδοποιούν για την άφιξη  επικίνδυνων σωματιδίων στη Γη μας τα οποία προέρχονται από έντονα ηλιακά φαινόμενα με καταστροφικές συνέπειες στους δορυφόρους, στις τηλεπικοινωνίες, στα ραντάρ κλπ, ως επίσης στους αστροναύτες, στα πληρώματα των αεροπορικών πτήσεων.

Μια ενδεχόμενη συνεργασία της ΕΜΥ με τους έμπειρους ερευνητές του ΕΚΠΑ αλλά και των άλλων ιδρυμάτων και Οργανισμών,  θα  αναβαθμίσει το  ήδη υψηλού  επιπέδου  έργο της, καθώς οι πληροφορίες και τα προϊόντα που θα παράγονται από αυτή τη συνεργασία θα μπορούν να υποστηρίζουν τις αεροπορικές και στρατιωτικές δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα σε ότι αφορά την επίδραση τέτοιων φαινομένων στα ηλεκτροπτικά συστήματα LANTIRN των πολεμικών αεροσκαφών, καθώς και στην έκδοση και βελτίωση των εποχικών προγνώσεων όπως περιγράφεται στην παραπάνω μελέτη. 

Η εφαρμοσμένη έρευνα και οι συνεργασίες που ενώνουν όλο το επιστημονικό δυναμικό της χώρας είναι όσο ποτέ απαραίτητες και αναγκαίες , ειδικά αυτή την περίοδο που τα νέα μυαλά της χώρας μας στρέφονται σε άλλες πολιτείες και τόπους για ένα καλύτερο αύριο.

Θ.Ν.Κ.