Πριν από δυο περίπου χρόνια ο διακεκριμένος επιστήμονας καθηγητής κ. Σταμάτιος Κριμιζής, ενημέρωνε την αρμόδια Επιτροπή Έρευνας και Τεχνολογίας της Βουλής και ανέφερε ότι πολλοί σύγχρονοι Ελληνες δεν κατανοούν τη σημαντικότητα ανάπτυξης των δορυφόρων, φέρνοντας ως παράδειγμα έρευνα του BBC η οποία απέδειξε ότι σε περίπτωση διακοπής λειτουργίας των δορυφόρων θα είχαμε κατάρρευση τηλεπικοινωνιών, δικτύων ασφαλείας, χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, διακοπή υπηρεσιών και δικτύων ασφαλείας κλπ. Για τα οφέλη των δορυφόρων στη μετεωρολογία, ο κ. Κριμιζής σημείωνε ότι οι δορυφόροι δίνουν μια τεράστια βάση δεδομένων πρόβλεψης του καιρού για μεγάλα χρονικά διαστήματα, κάτι που δεν συνέβαινε πριν κάποια χρόνια. Είχε μιλήσει επίσης για την εξάρτηση των πτήσεων, για την παρακολούθηση περιβαλλοντικών καταστροφών για άμεσες αποζημιώσεις των πληγέντων και παρακολούθηση των καταστροφών του περιβάλλοντος, κλπ.

Τα ίδια περίπου λόγια ανέφερε στη Διεθνή Έκθεση Αμυντικής Βιομηχανίας (IDEF) ο διευθυντής δορυφορικών συστημάτων της STM Defense Technology and Engineering ο κ. Elif Dirgin. Η εταιρεία του στην γείτονα χώρα έχει ήδη ξεκινήσει δύο δορυφορικά έργα, το πρώτο για ένα μικροδορυφόρο με την ονομασία Lagari και το δεύτερο για έναν νανοδορυφόρο για άλλη χρήση . Όπως ανέφερε το πρακτορείο Αnadolu o Dirgin δήλωσε ότι οι δύο δορυφόροι βρίσκονται υπό ανάπτυξη και θα εκτοξευτούν το 2020 υπογραμμίζοντας ότι το Lagari είναι ο πρώτος μικροδορυφόρος υψηλής ανάλυσης της χώρας. “Ο Lagari θα χρησιμοποιηθεί για την παρατήρηση δασών, καλλιεργούμενων περιοχών, φυσικών καταστροφών και γενικής χαρτογράφησης.

Σύμφωνα με τα νέα δεδομένα και τις καινούργιες εξελίξεις στον τομέα της διαστημικής τεχνολογίας , όλα δείχνουν ότι το μέλλον του Διαστήματος ανήκει στους  νανο-δορυφόρους. Το μέγεθος και τα οφέλη που προσφέρουν, τους καθιστούν άκρως ανταγωνιστικούς, σε σχέση με τους δορυφόρους που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά (Meteosat στη Μετεωρολογία κ.α) . Επιπρόσθετα, οι δυνατότητες εφαρμογής που παρέχουν έχουν ευνοήσει τη χρήση τους από ιδιωτικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε διάφορα πεδία. Η ραγδαία αύξηση των εκτοξεύσεων τους από το 2013, αποδεικνύει ότι οι νάνο-δορυφόροι όχι μόνο θα φέρουν ένα κύμα καινοτομίας στον χώρο του Διαστήματος άλλα και στον ιδιωτικό τομέα.

Η επιτυχία των νάνο-δορυφόρων δεν είναι τυχαία άλλα οφείλεται στο πλήθος των πλεονεκτημάτων που παρέχουν για τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο του Διαστήματος. Το μικρό μέγεθος και το χαμηλό κόστος κατασκευής δίνουν σε αυτούς το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους συναγωνιστές τους στην κατηγορία των μικρο-δορυφόρων. Όπως αναφέρει και o Chris Willshire, πολιτικός μηχανικός στην εταιρεία Fleet, η οποία δραστηριοποιείται στον τομέα αυτό “Η τεχνολογία έχει προχωρήσει στο σημείο που οι δορυφόροι είναι μικροί, ελαφροί και σημαντικά φθηνότεροι να κατασκευαστούν από τους παραδοσιακούς δορυφόρους των δισεκατομμυρίων-δολαρίων. Αυτό μας επιτρέπει να τους αναπτύσσουμε πολύ πιο γρήγορα και να τους εκτοξεύουμε πολύ φθηνότερα απ’ ότι συνηθίζαμε.”.

Σε ανάλογες δηλώσεις προέβη και ο υπουργός Μεταφορών και Υποδομών της Τουρκίας Cahit Turhan τον περασμένο Αύγουστο και δήλωσε στο πρακτορείο Anadolu ότι “ O αριθμός των ενεργών δορυφόρων επικοινωνιών της Τουρκίας θα ανέλθει σε έξι και η Τουρκία θα παρέχει υπηρεσίες σε τρεις ηπείρους.  Σήμερα, ο ενεργός δορυφορικός στόλος της Τουρκίας αποτελείται από τρεις επικοινωνιακούς δορυφόρους και τρεις δορυφόρους παρακολούθησης. Αυτοί δεν είναι άλλοι από τους Turksat 3Α, 4Α και 4Β που παρέχουν υπηρεσίες επικοινωνιών. Οι δορυφόροι Götürk-1, Göktürk-2 και RASAT έχουν παρατηρητικά καθήκοντα. Η παραγωγή των Turksat 5A και 5B έχει αναληφθεί από μια γαλλο-βρετανική κοινοπραξία, την  Airbus Defense and Space και η σύμβαση υπογράφηκε στις 9 Νοεμβρίου 2017. Η φάση σχεδιασμού των δορυφόρων έχει ολοκληρωθεί και η παραγωγή θα προχωρήσει σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που έχει συμφωνηθεί .

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΝΑΝΟ ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ

Οι νάνο-δορυφόροι αποτελούν μια κατηγορία μικρών δορυφόρων, οι οποίοι έχουν μάζα κάτω από 10 κιλά. Μπορούν να λειτουργήσουν είτε μεμονωμένα είτε σε ομάδες οι οποίες αποκαλούνται “δορυφορικά σμήνη” ή “κλασματικό διαστημικό σκάφος”. Μάλιστα, κάποια μοντέλα απαιτούν ένα μεγαλύτερο “μητρικό” δορυφόρο προκειμένου να είναι δυνατή η επικοινωνία με τους ελεγκτές εδάφους ή για την εκτόξευση και καθοδήγηση της υπόλοιπης ομάδας.

Η σημασία που έχουν αποκτήσει οι νάνο-δορυφόροι μπορεί να γίνει αντιληπτή εφόσον αναλογιστεί κανείς το μερίδιο της αγοράς που απολαμβάνουν στον τομέα των μικρό-δορυφόρων. Το 2015, εκτοξεύτηκαν 262 διαστημικά οχήματα από τα οποία το 64% ζύγιζε κάτω από 500 κιλά και το 48% ήταν νάνο-δορυφόροι. Επιπρόσθετα, το μικρό βάρος και κόστος κατασκευής τους έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία όλο και περισσότερων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται με αυτούς, καθώς και την άνοδο του αριθμού των αποστολών τους (το 2017 η Indian Space Research Organization έστειλε 103 νανο-δορυφόρους στο Διάστημα).
Οι δυνατότητες των νάνο-δορυφόρων τους καθιστούν ιδιαιτέρα ελκυστικούς και δημοφιλείς στον ιδιωτικό τομέα. Ενώ στο παρελθόν μόνο οι μεγάλες εταιρείες είχαν τη δυνατότητα αποστολών δορυφόρων στο Διάστημα, οι εξελίξεις στον χώρο της τεχνολογίας και η σμίκρυνση τους έχει κάνει δυνατή την ανάπτυξη τους ακόμα και από νεοφυής επιχειρήσεις και πανεπιστήμια. Επομένως, είναι φανερό ότι οι μικρό-δορυφόροι έχουν μετακινηθεί από εξειδικευμένους τομείς και έχουν καταστεί μια βιομηχανική τάση.

Συνεπώς, οι νάνο-δορυφόροι θα μπορούσαν να ωφελήσουν με τη δράση τους το γενικό κοινό. Η εταιρεία SAS (Sky and Space Global), η οποία δραστηριοποιείται στον χώρο των τηλεπικοινωνιών, έχει ως στόχο να αποσταλεί ένα “δορυφορικό σμήνος” από νάνο-δορυφόρους μέχρι το 2020 στο Διάστημα. Η ενέργεια αυτή μπορεί να αποδειχθεί επαναστατική για τον τομέα αυτό καθώς, όπως υποστηρίζει ο διευθυντής της, θα επιτύχουν όχι μόνο τη μείωση του κόστους των επικοινωνιών άλλα και την αύξηση του βαθμού κάλυψης. Αυτό θα ήταν ιδιαιτέρα ευεργετικό για τις χώρες είτε με φτωχότερο πληθυσμό είτε σε αποκλεισμένες περιοχές. Ωστόσο, η SAS δεν είναι η μοναδική εταιρεία, που σκέφτεται μελλοντικά να επενδύσει στους νάνο-δορυφόρους. Η Space-X του Elon Musk, στοχεύει να αποστείλει μία τεράστια ομάδα από 4.400 δορυφόρους μέχρι το 2024 προκειμένου να επιτύχει το σχέδιο του παγκόσμιου Internet. Παρόμοια σχέδια έχει η Samsung και η Google, καθώς και η One-Web. Επομένως, το μέλλον των νάνο-δορυφόρων στον χώρο των επικοινωνιών είναι ιδιαίτερα πρόσφορο.

Επιπλέον, χάρη στις εξελίξεις της τεχνολογίας οι νάνο-δορυφόροι έχουν αναλάβει ρόλους και καθήκοντα που παραδοσιακά άνηκαν στους μικρο-δορυφόρους. Έτσι, λοιπόν, η ανάπτυξη των 6U CubeSat (νάνο-δορυφόροι σε σχήμα κύβου κάτω από 8 κιλά) έκανε δυνατή την αποστολή 35 νάνο-δορυφόρων οκτώ κιλών για να αντικαταστήσουν 5 RapidEye μικρο-δορυφόρους που ζυγίζουν 156 κιλά. Η αποστολή αυτή παρουσιάζει πολλά οφέλη καθώς είναι δυνατή η καλύτερη παρακολούθηση της επιφάνειας της Γης στην ίδια τιμή. Με τους νάνο-δορυφόρους είναι δυνατή η συνεχής καταγραφή κάθε περιοχής του πλανήτη ενώ παλιότερα αυτό μπορούσε να γίνει κάθε 24 ώρες. Αυτό θα αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμο για την αντιμετώπιση καταστροφών σε συντομότερο χρονικό διάστημα. Επιπρόσθετα, το χαμηλό κόστος των νάνο-δορυφόρων καθιστά δυνατή την απόκτησή τους από τα κράτη, εξασφαλίζοντας έτσι αποτελεσματικότερη συλλογή πληροφοριών.

Παρόλα αυτά, η μεγαλύτερη χρήση νάνο-δορυφόρων εγκυμονεί ορισμένους κινδύνους. Η δυνατότητα σύγκρουσής τους με τους παραδοσιακούς δορυφόρους (που ζυγίζουν και κοστίζουν πολύ περισσότερο) είναι αρκετά πιθανή. Σύμφωνα με τον Deconinck (PlanetLabs), γύρω από τη Γη κυκλοφορούν ήδη 21.000 που έχουν μέγεθος μεγαλύτερο από 10cm σε διάμετρο. Η αποστολή μεγάλου αριθμού ομάδων νάνο-δορυφόρων μπορεί να συνεισφέρει στον περαιτέρω συνωστισμό της χαμηλής τροχιάς της Γης και να επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα. Η προοπτική της απώλειας των ήδη ακριβότερων δορυφόρων δεν είναι αρκετά “ελκυστική” για τους επιχειρηματίες. Άλλο ένα στοιχείο που μπορεί να έχει αρνητική επιρροή, είναι ο ίδιος ο τομέας. Πολλές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο του Διαστήματος δεν έχουν καταφέρει ακόμα να σημειώσουν κέρδος. Αυτό το γεγονός οφείλεται στην ανάγκη για μεγάλες επενδύσεις, δυσκολία εισόδου καθώς και το μεγάλο ρίσκο. Ωστόσο, οι τελευταίες ενέργειες του POTUS και ο μεγαλύτερος βαθμός ιδιωτικοποίησης του τομέα, μπορεί να επιφέρουν θετικά αποτελέσματα. Τέλος, πρόβλημα προκαλεί στους επιστήμονες ο τρόπος αποστολής των νάνο-δορυφόρων πέρα από τη χαμηλή τροχιά της Γης. Από το 2014 έχουν ξεκινήσει οι κατασκευές για μεγαλύτερα αεροσκάφη που θα μπορούν να μεταφέρουν τα “σμήνη” των δορυφόρων. Οι αποτυχίες όμως στις εκτοξεύσεις (π.χ. Atlas 5) που έχουν σημειωθεί από τότε έχουν δημιουργήσει προβληματισμό, ο οποίος όμως θα λυθεί σύντομα.

Ενδιαφέρον έχει και το νομικό σκέλος που ρυθμίζει τη λειτουργία των νάνο-δορυφόρων. Το μικρό τους μέγεθος, καθώς και η δυνατότητα που έχουν να μεταφέρουν όργανα όπως κάμερες, καθιστούν την ανάγκη ρύθμισης της δράσης τους επιτακτική. Συνεπώς, παρά τις τεράστιες προοπτικές που προσφέρουν, οι νάνο-δορυφόροι, είναι σημαντικό να αναγνωρίζονται ως μια κατηγορία δορυφόρων. Επομένως, η νομοθεσία ούτε αλλάζει ούτε τροποποιείται, άλλα εξακολουθούν να εφαρμόζονται οι κανόνες του διαστημικού δικαίου.

Η συνθήκη που ρυθμίζει τις αποστολές δορυφόρων είναι η “Space Activity Act”, η οποία θεσπίστηκε το 1998 και ο κύριος στόχος της είναι να δημιουργήσει ένα πλαίσιο κανόνων για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον χώρο τους Διαστήματος. Η νομοθεσία αναφέρεται σε αποστολές που γίνονται στο έδαφος του κράτους καθώς και έξω από τα σύνορά του, όμως σε αυτή την περίπτωση απαιτείται πιστοποιητικό από την κυβέρνηση. Επιπλέον, το κράτος είναι υπεύθυνο για όλες τις ζημίες που προκαλούν τα οχήματα που του ανήκουν στο διαστημικό χώρο ακόμα και αν αυτό αποτελεί ιδιοκτησία ενός πολίτη ή μιας δημόσιας εταιρείας που δραστηριοποιείται στο έδαφός της. Η αντίληψη ότι η κυβέρνηση πρέπει να αναλαμβάνει την ευθύνη των προσωπικών επιχειρήσεων για τυχόν ζητήματα, εδράζεται στο γεγονός ότι παλιότερα μόνο οι κρατικές εταιρείες ασχολούνταν με το Διάστημα. Εν κατακλείδι, αξίζει αν επισημανθεί ότι τα κράτη που έχουν εγκρίνει το “Space Activity Act”, είναι υπόλογα για οποιαδήποτε ζημία γίνει στο έδαφος ή σε αεροσκάφη ενώ βρίσκονται στον αέρα, ανεξαρτήτως βαθμού υπαιτιότητας και σε διαστημικά αντικείμενα, όμως με την προϋπόθεση ότι υπέχουν ευθύνη.

Στη χώρα μας την φετινή χρονιά είχε υπάρξει πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων για τη δημιουργία εθνικού διαστημικού προγράμματος κατασκευής μικροδορυφόρων GEMS (Greek Earth observation Micro Satellites) σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA – European Space Agency). Η Ελλάδα όπως είχε αναφερθεί προτίθετο να ακολουθήσει το παράδειγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία έχει αναθέσει στην ESA την σχεδίαση, ανάπτυξη και κατασκευή των ενωσιακών διαστημικών προγραμμάτων Galileo και Copernicus. Εκτιμάται οτι η εθνική επένδυση στο πρόγραμμα GEMS,  θα επιστρέψει μεγάλο μέρος της επένδυσης στην Ελλάδα με την μορφή βιομηχανικών συμβολαίων της ESA προς ελληνικούς φορείς, θα δώσει ώθηση στην επιχειρηματικότητα της χώρας μέσω της ανάπτυξης προϊόντων που παράγονται εντός , καθώς και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, ενώ αναμένεται να προσελκύσει επενδύσεις από το εξωτερικό από εταιρείες υψηλής τεχνολογίας.

Χρειάζεται όμως πριν από όλα αυτά,  να γίνει σωστός σχεδιασμός και συντονισμός σε όλες τις υπηρεσίες του Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα που χρησιμοποιούν ή χρειάζονται αυτές τις νέες τεχνολογίες του διαστήματος. Να αξιολογηθούν οι ανάγκες και να δοθούν προτεραιότητες.  Το μέλλον βρίσκεται στους αιθέρες και ακόμη ψηλότερα,  στο αχανές διάστημα.   

Πηγές:
1. Bowler T. (2018). The low-cost mini satellites bringing mobile to the world. http://www.bbc.com/news/business-43090226\

2. Cookson C. (2016). Nano-satellites dominate space and spread spies in the skies. https://www.ft.com/content/33ca3cba-3c50-11e6-8716-a4a71e8140b0

3. Freeland S. (2015). Space treaties are a challenge to launching small satellites in orbit. https://theconversation.com/space-treaties-are-a-challenge-to-launching-...

4. https://powerpolitics.eu/david-fusiek-22-04-νανοδορυφόροι-οι-δορυφόροι-του-μέ/  ΔΑΒΙΔ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΦΟΥΣΙΕΚ

5. https://www.tovima.gr/2008/11/24/archive/pros-to-ayrio-150/ -ΤΟ ΒΗΜΑ