Η πρόληψη μέσω των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης θεωρείται παγκοσμίως ένα από τα πιο σημαντικά   κομμάτια   του  τομέα   της  διαχείρισης  καταστροφών. Σε αντίθεση με άλλες καταστροφές, όπως είναι οι σεισμοί[, στην περίπτωση των πλημμυρών η πρόγνωση τους είναι εφικτή με τα σύγχονα εργαλεία της επιστήμης δίνοντάς μας ένα πολύ μεγάλο προτέρημα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να μπορούμε να προβλέψουμε έγκαιρα μια ξαφνική πλημμύρα και να ενεργοποιήσουμε άμεσα το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης, που θα επιτρέπει τη γρήγορη και αποτελεσματική αντίδραση της Πολιτικής Προστασίας και τελικά τη διάσωση ανθρώπινων ζωών και τον περιορισμό υλικών ζημιών .

Θα μιλήσουμε πρώτα για τις πλημμύρες σε Ευρωπαικό επίπεδο , θα αναφερθούμε ακολούθως σε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα λειτουργίας συστημάτων προειδοποίησης και τέλος θα εξετάσουμε τι ισχύει στην χώρα μας, τονίζοντας τις αδυναμίες και θα φέρουμε στο τραπέζι του δημόσιου λόγου κάποιες προτάσεις από την μεριά της επιστήμης και των σύγχρονων τεχνολογιών.    

ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕFAS 

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει ένα όργανο πρόγνωσης και παρακολούθησης πλημμυρικών επεισοδίων (European Flood Awareness System - EFAS). Παρέχει συμπληρωματικές πληροφορίες έγκαιρης προειδοποίησης πλημμυρών στους εταίρους της  έως  και  10  ημέρες  πριν. Oι εταίροι  είναι  οι  εθνικές  μετεωρολογικές  υπηρεσίες  και  το European  Response  and  Coordination  Centre  (ERCC).  Το  EFAS  παρέχει  πανευρωπαϊκούς χάρτες επισκόπησης των πιθανών πλημμυρών έως και 10 ημέρες εκ των προτέρων, καθώς και λεπτομερείς προβλέψεις σε σταθμούς εκεί όπου οι εθνικές υπηρεσίες παρέχουν δεδομένα  πραγματικού χρόνου. Περισσότερες από 70 υπηρεσίες υδρολογικής και πολιτικής προστασίας στην Ευρώπη αποτελούν μέρος του δικτύου EFAS. Οι πληροφορίες της EFAS μπορούν επίσης να  συμβάλουν  στην  έγκαιρη  ενεργοποίηση  του τρόπου  λειτουργίας της  υπηρεσίας  διαχείρισης έκτακτης   ανάγκης,   μέσω   χαρτογράφησης  για   τη   βελτίωση   της   παρακολούθησης της έκτασης των πλημμυρών. Επιπλέον  η κάθε χώρα έχει το  δικαίωμα της δημιουργίας του δικού της συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης και πρόγνωσης, το οποίο μπορεί να παρέχει περισσότερες πληροφορίες στα “μέτρα” απαιτήσεων  της  κάθε   χώρας. 

ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΜΙΑΣ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ -ΤΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ 

Το πρώτο και σημαντικότερο βήμα για μια πετυχημένη πρόγνωση είναι να «εντοπίσουμε» την «επικίνδυνη βροχόπτωση», η οποία σε συνδυασμό με τα χαρακτηριστικά της λεκάνης απορροής σε μια περιοχή ενδέχεται να προκαλέσει μια ξαφνική πλημμύρα. Συνήθως, αυτό μπορούμε να το κάνουμε αρκετές ημέρες πριν από τη βροχόπτωση με τη χρήση μετεωρολογικών μαθηματικών μοντέλων πρόγνωσης καιρού, και αργότερα με τα ραντάρ καιρού (τα οποία εκτιμούν την ένταση της βροχόπτωσης σε μεγάλες εκτάσεις με υψηλή χρονική και χωρική ακρίβεια, αρκεί να είναι κατάλληλα χωροθετημένα και με την απαιτούμενη πυκνότητα στο έδαφος) και τους δορυφόρους. 

Όταν γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά της βροχόπτωσης, από τα μετεωρολογικά μοντέλα , τα ραντάρ και τους δορυφόρους, μπορούμε να προσδιορίσουμε με υδρολογικά μοντέλα (βροχής - απορροής) το ύψος της απορροής του νερού στη λεκάνη απορροής και την παροχή που καταλήγει στο ρέμα. Στη συνέχεια, με υδραυλικά μοντέλα υπολογίζουμε τα βάθη και τις ταχύτητες ροής στο ρέμα, και προσδιορίζουμε τις περιοχές που πλημμυρίζουν με τους αντίστοιχους χρόνους άφιξης και τέλους της πλημμύρας σε αυτές. Γνωρίζοντας τα τελευταία αυτά στοιχεία, μπορούμε να καταστρώσουμε τα Σχέδια Δράσεων Έκτακτης Ανάγκης και να προβούμε στις απαιτούμενες ενέργειες αντιμετώπισης της πλημμύρας σε επίπεδο Πολιτικής Προστασίας. Επιπλέον, με τα παραπάνω μοντέλα μπορούμε να εκτιμήσουμε την επίδραση καθενός μέτρου, έργου ή επέμβασης χωριστά, όπως π.χ. την καθαίρεση ενός κτίσματος στην κοίτη ρέματος, τη διεύρυνση της κοίτης κ.ά.

ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΒΡΑΧΕΙΑΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ -Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΜΑΝΔΡΑΣ

Όταν πλέον έχει ξεκινήσει η βροχόπτωση, μπορούμε να τη μετρήσουμε στους βροχογράφους που τοποθετούνται σε κατάλληλες θέσεις της λεκάνης απορροής και να συγκεκριμενοποιήσουμε τις παραπάνω εκτιμήσεις. Στη συνέχεια, μετρώντας τη στάθμη του νερού σε διάφορες θέσεις του ορεινού ρέματος, μπορούμε να σιγουρευτούμε ότι πρόκειται για ξαφνική πλημμύρα στοιχείο που θα μας επιβεβαιώσει το Μετεωρολογικό Ραντάρ που είναι απαραίτητο να υπάρχει . Τότε, όμως, ο διαθέσιμος χρόνος να αντιδράσουμε ενδεχομένως να είναι εξαιρετικά μικρός .

Αν αναφερθούμε στην περίπτωση της Μάνδρας το Νοέμβριο 2017 η οποία ήταν μια χαρακτηριστική περίπτωση ξαφνικής πλημμύρας με 23 νεκρούς και μας ζητηθεί να απαντήσουμε στο ερώτημα εαν μπορούσαμε να προβλέψουμε την επικίνδυνη βροχόπτωση η απάντηση είναι θετική . Σύμφωνα με την ανάλυση των εικόνων του Ραντάρ του Υμμητού (ΕΜΥ) και του κινητού μετεωρολογικού ραντάρ XPOL (ΕΑΑ)  την Τετάρτη 15 Νοεμβρίου 2017 κατεγράφη ζώνη πολύ ισχυρής βροχόπτωσης πάνω από τη λεκάνη απορροής των ρεμάτων που συρρέουν στη Μάνδρα, στην οποία ζώνη το συνολικό ύψος βροχής ξεπέρασε τα 200mm σε 6 ώρες , σύμφωνα με το δελτίο τύπου του ΕΑΑ στις 17-11-2017. Αν οι παρατηρήσεις των ραντάρ συνδιάζονταν με επίγειες μετρήσεις από Μετεωρολογικούς σταθμούς ή με μετρήσεις ανώτερης ατμόσφαιρας (ραδιοβολίσεις)  θα μπορούσαν να δώσουν την δυνατότητα έγκαιρης προειδοποίησης,  Ωστόσο, η ξαφνική πλημμύρα της Μάνδρας, που είχε παροχή αιχμής τουλάχιστον τρεις φορές μεγαλύτερη από την παροχή για την οποία σχεδιάζονται τα σχετικά έργα, θα προκαλούσε επιπτώσεις ακόμα και να υπήρχαν τα έργα αυτά· αλλά και σε αυτή την περίπτωση οι επιπτώσεις θα ήταν περιορισμένες, αν υπήρχε Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης. 

Πρώτο συμπέρασμα : Ακόμη και αν τα μοντέλα πρόγνωσης δεν πάνε καλά στις προβλέψεις τους , η υπάρξη Μετεωρολογικού (Dopler) Radar και η κάλυψη της Αττικής , αλλά και γενικότερα όλου του Ελληνικού Χώρου σε 24 ωρη λειτουργία, έστω και την "τελευταία στιγμή" θα μπορεί να  δώσει τα κατάλληλα σήματα προειδοποίησης για τον κόσμο αλλά και για τους αρμ,όδιους φορείς της πολιτείας . Επίσης το πεδίο των ηλεκτρικών εκκενώσεων συνδιαζόμενο με μια εφαρμογή για κινητά θα μπορούσε κατάλληλα να δίνει σχετικές προειδοποιήσεις στον κάθε πολίτη μαζί με την εικόνα του ραντάρ (δήλωσή μου στις 16/11/2017 στον SKAI). Την επιτακτική ανάγκη της επισκευής και λειτουργίας όλων των ραντάρ έχει ήδη βάλει σε προτεραιότητα το τελευταίο χρονικό διάστημα το ΥΠΕΘΑ, ενώ πριν λίγο καιρό για την (επανα) λειτουργία του Ραντάρ της Αίγινας είχε αναφερθεί και ο κ. Ν. Καντερές , πρώην Διευθυντής του ΕΜΚ και τέως βουλευτής σε συνέντευξή του στο Newsit. 

>

Αν μας ζητηθεί να επιβεβαιώσουμε την επικίνδυνη βροχόπτωση με μετρήσεις στην περιοχή της Μάντρας θα απαντήσουμε αρνητικά και αυτό διότι  δεν υπήρχαν βροχογράφοι στη λεκάνη απορροής ή μετρητές στάθμης νερού στο ρέμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ττα ύψη βροχής στους κοντινούς στην περιοχή σταθμούς ήταν σχετικά μικρά (από 0 μέχρι 25mm), γεγονός που δείχνει τον τοπικό χαρακτήρα της ξαφνικής πλημμύρας και αναδεικνύει την ανάγκη δημιουργίας ενός αρκετά «πυκνού» δικτύου σταθμών παρακολούθησης της βροχόπτωσης , τουλάχιστον για τις περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως ζώνες δυνητικά υψηλού κινδύνου πλημμύρας στα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας.

Δεύτερο Συμπέρασμα -Πρόταση :  Η δημιουργία μιας Εθνικής Βάσης  και ενοποίησης  των Μετ. Σταθμών είναι απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε . (Πλήρη ανάπτυξη του θέματος μπορείτε να διαβάσετε εδώ) . Σήμερα στη χώρα μας, εκτός από την ΕΜΥ που είναι ο επίσημος φορέας έκδοσης των Μετεωρολογικών προγνώσεων, έχουμε πάνω από δέκα δημόσιους φορείς, όχι που ασχολούνται, αλλά που επενδύουν σε συναφείς και σχετικά δαπανηρές υποδομές παρατήρησης μετεωρολογικού, κλιματολογικού και υδρολογικού ενδιαφέροντος. Σε πολλές περιπτώσεις έχουμε παρατηρήσει ότι δεν υπάρχει ενιαία υιοθέτηση των διεθνών προτύπων παρατήρησης, συλλογής, αρχειοθέτησης, επεξεργασίας και κοινές δραστηριότητες στην έρευνα. Τα οφέλη από την ενοποίηση  θα είναι σημαντικά καθότι θα επιτευχθεί σημαντικός περιορισμός στην κατασπατάληση Δημοσίου Χρήματος και έλεγχος εγκατάστασης νέων σταθμών (και γενικότερα υποδομών) κάτω από άλλο νομικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς και δεδομένα. (Μέχρι σήμερα ο κάθε φορέας μπορεί να φτιάξει δικά του δίκτυα χωρίς να δώσει λόγο σε κανένα, αρκεί να έχει βρει τις πηγές χρηματοδότησης. Οι σταθμοί αυτοί μετά από μια 5ετία παρουσιάζουν μεγάλες φθορές και στο 80% των περιπτώσεων κλείνουν). Τα δεδομένα θα αξιοποιηθούν από όλους τους πολίτες, ενώ η ανάληψη μιας τέτοιας πρωτοβουλίας για την δικτύωση και την συνεργασία των εθνικών φορέων, θα οδηγήσει σε μείωση του λειτουργικού κόστους και σε παροχή υπηρεσιών υψηλότερων προδιαγραφών στις επιστήμες της γης

ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΠΛΗΜΜΥΡΩΝ ΣΤΗΝ ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΥΡΩΠΗ -ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ 

Προηγουμένως αναφερθήκαμε οτι σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσειτο European Flood Awareness System - EFAS) το οποίο παρέχει συμπληρωματικές πληροφορίες έγκαιρης προειδοποίησης πλημμυρών στους εταίρους της έως και 10 ημέρες πριν. Η κάθε χώρα όμως έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες και έχουν αναπτυχθεί διάφορα μοντέλα προειδοποίησης.

 α. Μεγάλη Βρεττανία :  H  υπηρεσία  Floodline της Μεγάλης Βρεττανίας  είναι  μια  πλατφόρμα  που  προσφέρει  real-time  πληροφορίες για πλημμύρες  αλλά  και  συμβουλές  προς  τους  πολίτες  για  το  πως  να  προετοιμαστούν αλλά και  πως  να  αντιμετωπίσουν  τις  επιπτώσεις  μια  πλημμύρας.  Αυτές  οι  υπηρεσίες προσφέρονται σε 24ωρη βάση καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Λειτουργεί σε ολόκληρη τη Μεγάλη Βρετανία από την Υπηρεσία Περιβάλλοντος στην Αγγλία (Environment Agency - EA), από τον φορέα Φυσικών Πόρων στην Ουαλία (Natural Resources) και τη SEPA στη Σκωτία. Η συγκεκριμένη υπηρεσία εξυπηρετεί τους χρήστες με μηνύματα SMS ή/και με αυτοματοποιημένα ηχητικά μηνύματα. Να σημειωθεί ότι οι χρήστες μπορούν να εισάγουν τον ταχυδρομικό κώδικα του σπιτιού τους και να λάβουν αντίστοιχη πρόβλεψη. Το  τηλεφωνικό  κέντρο  και  η  ιστοσελίδα  της  υπηρεσίας  Floodline  είναι  διαθέσιμη  σε όλους.

Οι πολίτες έχουν την επιλογή να κάνουν εγγραφή στην υπηρεσία και με αυτόν τον τρόπο μπορούν να λαμβάνουν απευθείας SMS μηνύματα στο κινητό τους με πληροφορίες για επερχόμενη  πλημμύρα,  ενημερώνοντας  τους  εάν  έχει  εκδοθεί  κάποια  προειδοποίηση  για την περιοχή τους. Επίσης παρέχονται σύνδεσμοι άλλων ιστοτόπων, όπου οι πολίτες μπορούν να ενημερωθούν περαιτέρω για την κατάσταση. Το   πλεονέκτημα   αυτής   της   υπηρεσίας   είναι   ότι   οι   πολίτες   έχουν   πλέον   χρόνο   να προετοιμαστούν και ενδεχομένως να μειώσουν τις επιπτώσεις προστατεύοντας έτσι τη ζωή και την περιουσία  τους .  Η  υπηρεσία  Floodline  ξεκίνησε  τη  δεκαετία  του  80 στη Αγγλία   και   την   Ουαλία, ενώ από το 2011 λειτουργεί και στη Σκωτία.   Αυτές οι ειδικές προειδοποιήσεις βασίζονται σε  εξειδικευμένες  τοπικές  πληροφορίες  που  έχουν  σχέση  με  τη στάθμη των ποταμών, την  βροχόπτωση,  και  την  κατάσταση  του  εδάφους.  Η  κάθε προειδοποίηση προέρχεται από υψηλής ανάλυσης  προγνωστικά μοντέλα  και μέσα από διαδικασίες που εξασφαλίζουν εμπιστοσύνη, γρήγορη  μετάδοση  του μηνύματος αλλά  και προσφορά βοηθητικών πληροφοριών σε σχέση με τα θέματα της πλημμύρας. Ένα από τα σημαντικά στοιχεία της υπηρεσίας Floodline είναι η προβολή των τοπικών μηνυμάτων επαγρύπνησης για πλημμύρα. Αυτά τα μηνύματα εκδίδονται για ευρύτερες περιοχές , πράγμα το οποίο βοηθάει τους πολίτες αλλά και τους επιχειρηματίες να  ωφεληθούν από  τα προϊόντα αυτής της υπηρεσίας. Λίγες ώρες πριν την έναρξη της πλημμύρας, συνήθως 3-6 ώρες, εκδίδεται η προειδοποίηση για πλημμύρα (Flood Warning) καθώς και οι περιοχές για τις οποίες εκδίδεται.

β. Στην Ισπανία  οι μετεωρολογικές προγνώσεις γίνονται  από  την  Μετεωρολογική Υπηρεσία AEMET , ενώ οι προγνώσεις και προειδοποιήσεις γίνονται σε επίπεδο λεκάνης  απορροής,  κάτι το  οποίο  έχει  αποδειχθεί  πολύ  καλό στην πράξη ( και προς αυτή την πρακτική κατευθύνονται και οι υποδείξεις της ΕΓΥ στη χώρα μας). Οι  προειδοποιήσεις  για  τον κίνδυνο πλημμύρας στην Ισπανία άρχισαν έπειτα από ένα καταστροφικό γεγονός που συνέβη το 1982, όταν υπερχείλισε το παλιό φράγμα Tous, με το ύψος του νερού στο κατάντη να φτάνει τοπικά και τα 8 μέτρα. Αμέσως θεσπίστηκε από την τότε κυβέρνηση το Spanish Flood Early Warning Systems (SAIHs). Οι στόχοι ήταν να δημιουργηθεί ένα δίκτυο μετρήσεων το οποίο να βοηθάει λειτουργικά στην έγκαιρη προειδοποίηση  για  επερχόμενη  πλημμύρα.  Η  κάθε  λεκάνη απορροής  ανήκει διοικητικά σε διαφορετική  οντότητα  με  το  δικό  της SAIH  σύστημα.

Με μία  μίξη μετεωρολογικών αλλά και υδρολογικών μεταβλητών δημιουργείται μια βάση δεδομένων με real- time  παρατηρήσεις  και  η oποία   είναι  προσβάσιμη από τους πολίτες μέσω του διαδικτύου. Παρέχεται η δυνατότητα εύκολης πρόσβασης και αποθήκευσης ιστορικών δεδομένων.   Το   SAIH   με   λίγα λόγια  χρησιμοποιείται και για την έγκαιρη προειδοποίηση αλλά και για την πρόσβαση σε real-time και ιστορικά δεδομένα. Τα τελευταία χρόνια με την ταχεία ανάπτυξη των υπολογιστικών συστημάτων αλλά και την διαλειτουργικότητα  μεταξύ  διαφόρων  οργανισμών,    έγιναν  πολλές    βελτιώσεις  στο SAIH  με αποτέλεσμα  η  βάση  των  προγνώσεων  πλέον  να  προέρχεται  από  προγνωστικά  μοντέλα  του ίδιου του SAIH αλλά και της μετεωρολογικής υπηρεσίας  και έπειτα μέσω υδραυλικών και υδρολογικών   μοντέλων   να   υπολογίζονται   πιο   τοπικά,   σε   επίπεδο   ποταμού,   διάφορες υδρολογικές παράμετροι.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ....