Ο ΚΑΙΡΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ

Η γεωργική παραγωγή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις καιρικές και κλιματολογικές συνθήκες. Οι εποχιακές διακυμάνσεις του κλίματος, που αντικατοπτρίζονται από τις αντίστοιχες μεταβολές στις μετεωρολογικές παραμέτρους (διάρκεια ημέρας, θερμοκρασία αέρα, βροχόπτωση) συμβαδίζουν με την εποχικότητα και περιοδικότητα στην εκδήλωση του βιολογικού κύκλου και των διαφόρων αναπτυξιακών σταδίων των φυτών. Η θετική αυτή συσχέτιση δε, επεκτείνεται και στο κέρδος ή την ζημία που μπορεί να έχει ο αγρότης από την αξιοποίηση μιας παραγωγικής ή μη παραγωγικής σοδειάς. Έτσι, η επικράτηση, ευνοϊκών καιρικών συνθηκών κατά την ανάπτυξη μιας καλλιέργειας, αποτελεί μία από τις αναγκαίες συνθήκες για την αύξηση των αποδόσεων, άρα και της προσόδου του αγρότη. Η κυριαρχία δυσμενών καιρικών συνθηκών από την άλλη αποτελεί την αιτία για απώλεια τόσο του γεωργικού εισοδήματος, όσο και απορρόφησης δημόσιου χρήματος προς αποζημίωση των πληγέντων αγροτών. Ο καιρός μόνο εγγυητής «σταθερότητας» δεν μπορεί να θεωρείται. Άλλωστε, προσφιλής έκφραση μεταξύ των αγροτών είναι ότι το χωράφι είναι ένα «ξεσκέπαστο» μαγαζί. Ποια είναι τα εργαλεία εκείνα όμως που μπορούν να μετριάσουν τις συνέπειες των πολλαπλών ρίσκων και των αβεβαιοτήτων που συνεπάγεται η άσκηση του συγκεκριμένου επαγγέλματος;

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται τα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης  (ΣΜΕ/futures), μίας συμφωνίας μεταξύ δύο αντισυμβαλλομένων σχετικά με την αγορά ή τη πώληση ενός περιουσιακού στοιχείου, σε μια συγκεκριμένη μελλοντική χρονική στιγμή, και σε καθορισμένη τιμή. Ο αγοραστής ενός future αναλαμβάνει θέση αγοράς όταν εκτιμά ότι η τιμή του υποκείμενου τίτλου θα ανέβει (Σταϊκούρας, 2005). Αν η προσδοκία του επαληθευτεί, ο επενδυτής μπορεί να αποκομίσει κέρδος ίσο με το ποσό της διαφοράς μεταξύ της τρέχουσας τιμής και της τιμής συμβολαίου που έχει καθοριστεί από την ημέρα σύναψης του συμβολαίου. Αντίθετα, αν ο αγοραστής ενός ΣΜΕ αναμένει ότι η τιμή του υποκείμενου τίτλου θα μειωθεί, τότε θα λάβει θέσει πώλησης και το κέρδος που πιθανόν θα αποκομίσει θα είναι ίσο με το ποσό της διαφοράς μεταξύ της τιμής συμβολαίου και της spot τιμής. Στην περίπτωση μας το υποκείμενο έχει τη μορφή καταναλωτικού προϊόντος και η διαπραγμάτευση γίνεται υπό το ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον μιας οργανωμένης αγοράς, όπως είναι αυτή του χρηματιστηρίου αγροτικών προϊόντων. Τα συμβόλαια της συγκεκριμένης κατηγορίας παρέχουν εισόδημα, αλλά έχουν και κόστος αποθήκευσης. Επίσης το κόστος αποθήκευσης μπορεί να μεταφράζεται σε χρηματοοικονομικούς όρους σαν το κόστος ευκαιρίας λόγω της δέσμευσης των περιουσιακών στοιχείων μέχρι την ημέρα παράδοσης τους. Άξιο αναφοράς είναι ότι η κατοχή καταναλωτικών προϊόντων είναι εξαιρετικά επωφελής καθώς προσφέρει τη δυνατότητα στους κατόχους τους να κερδίζουν από την έλλειψη του προϊόντος στην αγορά , από την περίπτωση περιορισμένης προσφοράς η οποία θα ωθήσει την τιμή του σε υψηλά επίπεδα.

Ελλειμματική, ως προς τη διάθεση των προϊόντων, θα μπορούσε να θεωρηθεί και η φετινή παγκόσμια αγορά του αγροδιατροφικού τομέα, ελέω μιας πρωτοφανούς ενεργειακής κρίσης που δυναμιτίζει το κόστος παραγωγής, όπως και μιας πρωτόγνωρης ξηρασίας, που πλήττει σφοδρά ακόμη και τώρα, περιοχές της Δυτικής Ευρώπης και αρκετές πολιτείες των Η.Π.Α. Χώρες όπου μέχρι πρότινος αποτελούσαν εχέγγυο για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια και την αυτάρκεια της εφοδιαστικής αλυσίδας, σήμερα αποτελούν μέρος του προβλήματος. Αυτομάτως, γίνεται αντιληπτό πως οι τιμές των υποκειμένων τίτλων των γεωργικών προϊόντων αναμένουμε να είναι αυξημένες σε σχέση με προηγούμενες χρονιές, αν μελετήσουμε την φετινή καλλιεργητική περίοδο, υπό τη σκοπιά των μετεωρολογικών συνθηκών που διεξήχθη και αποσοβήσουμε τους άλλους παράγοντες.

ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ 2022

Αξίζει να σημειωθεί ότι για παράδειγμα στις δυτικές ΗΠΑ, σημειώνεται η σοβαρότερη ξηρασία των τελευταίων 1.200 ετών, που εντάθηκε από την κλιματική αλλαγή, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (UCLA), η οποία επισημαίνει ότι πρόκειται για «μια περίοδο ακραίας ξηρασίας, παρατεταμένης για περισσότερες από δύο δεκαετίες». Σύμφωνα δε με το δελτίο του κέντρου κλιματικής πρόβλεψης, της Ε.Μ.Υ των Η.Π.Α, η «Ταλάντωση του Νότιου Ειρηνικού», θα παραμείνει στη φάση του “La Nina”, μέχρι και τις αρχές του 2023, φαινόμενο ασυνήθιστο, εφόσον θα συμπληρωθεί η 3η συνεχόμενη χρονιά ενεργούς φάσης του. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα επιβλαβές για περιοχές που έχουν ήδη βιώσει δύο έτη βροχοπτώσεων κάτω του μέσου όρου.  Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν επικρατεί η φάση “La Nina”, συνήθως υπάρχει μια σειρά παγκόσμιων επιπτώσεων που επηρεάζουν την ατμοσφαιρική κυκλοφορία, ευνοώντας εποχιακά μοτίβα και ακραία καιρικά φαινόμενα, σε διαφορετικά μέρη στη Γη. Υπό την επίδραση αυτών των παραγόντων, ας δούμε τώρα πως κινείται η παραγωγή σε καλλιέργειες σημαντικής οικονομικής αξίας:

ΣΙΤΑΡΙ - ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ

Η συγκομιδή σιταριού ολοκληρώνεται σταδιακά στο βόρειο ημισφαίριο. Οι ζεστές και ξηρές συνθήκες που πλήττουν τη Δυτική Ευρώπη, τη Ρουμανία και την Ουκρανία (παραδοσιακοί εξαγωγείς σιτηρών), επηρέασαν τα πιο ευαίσθητα αναπτυξιακά στάδια της καλλιέργειας, με αποτέλεσμα τη μείωση των αποδόσεων του χειμερινού σιταριού, γεγονός που επιβεβαιώνει την αναμενόμενη μείωση της παγκόσμιας παραγωγής σιταριού το 2022.

Σε αυτό το πλαίσιο και με τις εξαγωγές από την Ουκρανία να εξακολουθούν να είναι σε μεγάλο βαθμό περιορισμένες (λόγω του πολέμου), οι διεθνείς τιμές σιταριού, ενώ θα περιμέναμε να κινηθούν αυξητικά, λόγω μειωμένης προσφοράς, αντί αυτού αναμένουμε να κινηθούν υποτονικά, «δέσμιες» και ευμετάβλητες των καθημερινών ειδήσεων σχετικά με την ανάπτυξη των καλλιεργειών, τις καιρικές συνθήκες και τις πολιτικές αποφάσεις. Αναλυτές επίσης επισημαίνουν πως λόγω της µεγάλης εκτίµησης για την παραγωγή σιταριού του Καναδά, είναι πιθανό να µην συντηρηθούν οι τιµές στα υψηλά επίπεδα που βρίσκονται τώρα, αλλά να αρχίσουµε να βλέπουμε µια σταδιακή αποκλιμάκωση. Αντίστοιχα, όσον αφορά τη χρηματιστηριακή τιμή του αραβοσίτου στα χρηματιστήρια αγροτικών εμπορευμάτων σε ΗΠΑ και Ευρώπη, η τάση δείχνει ανοδική εξαιτίας της ξηρασίας που ήταν παρούσα σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Μια δυσµενέστερη εικόνα σχετικά µε τις προοπτικές της επερχόµενης σοδειάς στην Ευρώπη δίνουν τα τελευταία στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας της Κοµισιόν, που δηµοσιεύτηκαν την Τρίτη 23 Αυγούστου. Σύµφωνα µε αυτά, οι αποδόσεις σε βασικές χώρες παραγωγούς καλαµποκιού του ευρωπαϊκού µπλοκ (Γαλλία, Γερµανία, Ρουµανία, Ουγγαρία, Σλοβενία και Κροατία) θα είναι µειωµένες κατά τουλάχιστον 16%. Χαρακτηριστικό είναι πως οι αποδόσεις μεσοσταθμικά υπολογίζονται στο σύνολο της Ε.Ε, στα 660 kg/στρ. Λαμπρή εξαίρεση αποτελεί η ελληνική παραγωγή, µε καλά οργανωµένους παραγωγούς να αναµένουν αποδόσεις λίγο πάνω από 1,5 τόνους το στρέµα, γεγονός στο οποίο συντέλεσαν και οι άριστες κλιματολογικές συνθήκες που επικράτησαν το καλοκαίρι. Καλές και αποδοτικές σοδειές αναμένεται να έχουν και οι υπόλοιποι μεγάλοι παραγωγοί καλαμποκιού (Κίνα, Ρωσία, Η.Π.Α, Μεξικό, συγκρατώντας τις όποιες αυξήσεις στα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης.

Εικόνα 1: Κοντά στα 340ευρώ/τόνος , η τιμή βάσης στη φυσική αγορά Ευρώπης για τα λιγοστά αποθέματα καλαμποκιού, με τα συμβόλαια της νέας σοδειάς, με ημερομηνία παράδοσης το Νοέμβριο του 2022, να διεκδικούν τα 316 ευρώ/τόνος./ πηγή www.agronews.gr/ekmetaleuseis/kalaboki

ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ

Ο λόγος για τον «πράσινο» χρυσό, όπου φιλοδοξεί για υψηλά εικοσαετίας στις αγορές από 5 ευρώ/kg, αρχή αγοράς στα φρέσκα αγουρέλαια, εξέλιξη που αφήνει σηµαντικά περιθώρια διεκδίκησης τιµής στους παραγωγούς των ποιοτικών αγουρέλαιων στην Ελλάδα. Πρέπει να τονίσουμε πως ρυθμιστές της παγκόσμιας προσφοράς ελαιολάδου (άρα και των τιμών) είναι αρχικά η Ισπανία, έπεται η Ιταλία και μετά η Ελλάδα. Έτσι, οι ελλείψεις για τη νέα περίοδο θεωρούνται δεδοµένες στα περισσότερα εµπορικά κέντρα της Ευρώπης, εφόσον η αποδοχή της ζηµιάς που αφήνει πίσω της η ξηρασία στην Ιβηρική και επίσης η προβληµατική επερχόµενη παραγωγή της Ιταλίας, εκτόξευσαν τα πρώτα πορτογαλικά συµβόλαια για τα ελαιόλαδα της νέας σεζόν. Έτσι, τα συμβόλαια αυτά κυκλοφορούν ήδη στην ισπανική αγορά µε τιµή στα 3,90 ευρώ το κιλό. Στην εκτόξευση των τιμών συμβολαίων συνηγορεί και η εποχική πρόγνωση για το φθινόπωρο του 2022, που εξέδωσε η Ε.Μ.Υ όπου εκτιμάται διατήρηση των συνθηκών ξηρασίας στη δυτική Μεσόγειο καθώς και στη Βόρεια Ιταλία µέχρι και το Νοέµβριο. Σε αυτά τα πλαίσια, ο Ραφαέλ ντε Πουέρτας, πρόεδρος της ένωσης συνεταιρισµών ελαιολάδου Cooperativas Agro-alimentarias, δεν αποκλείει η ισπανική παραγωγή να βρεθεί κάτω από τους 1 εκατ. τόνους έναντι των 1,5 εκατ. πέρυσι. Οι ελλείψεις, ωστόσο φέρνουν σε ιδιαίτερα πλεονεκτική θέση την εγχώρια παραγωγή, η οποία όπως όλα δείχνουν θα κινηθεί σε ικανοποιητικά επίπεδα τόσο από άποψη όγκου όσο και ποιότητας, αρκεί να µην υπάρξουν ανατροπές της τελευταίας στιγµής, περιορίζοντας ωστόσο τα οφέλη από τις αύξησεις στις τιμές των συμβολαίων πιο πολύ για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς που τυποποιούν το ελαιόλαδο και συμμετέχουν στην αγορά των συμβολαίων.

Εικόνα 2 Η ευρωπαϊκή αγορά ελαιολάδου μέχρι και τις αρχές Αυγούστου (πηγή:https://www.agronews.gr/el/200796/)

Σε μια ρευστή, αβέβαιη περιρρέουσα πραγματικότητα, που δυναμιτίζουν οι πολλαπλές και διαδοχικές κρίσεις, ο πρωτογενής τομέας, ως εγγυητής της επισιτιστικής ασφάλειας πρέπει να ανασυνταχθεί. Η υιοθέτηση πρακτικών αντιστάθμισης κινδύνου θα καταστήσουν τον πρωτογενή τομέα ανθεκτικό και περισσότερο φιλικό προς τις νέες επενδύσεις. Η εξάρτηση από τις ευμετάβολες καιρικές συνθήκες τον καθιστούν λιγότερο φιλικό, αυξάνοντας κατακόρυφα το ρίσκο. Έτσι, για παράδειγμα η επένδυση σε νέες μορφές πρόγνωσης, όπως είναι και οι μακροπρόθεσμες/ εποχικές προγνώσεις στον αγροτικό τομέα, όπου μπορούν να περιγράψουν την τάση του καιρού για την εποχή που έπεται, μπορούν να συμβάλλουν στη λήψη αποφάσεων (που ενέχουν ρίσκο). Εφόσον υπάρχει πρόβλεψη για ένα δυσμενή χειμώνα σε μια ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, και άρα μειωμένων αποδόσεων σε χειμερινά σιτηρά για παράδειγμα, ο επενδυτής μπορεί να λάβει θέση αγοράς, αναμένοντας αύξηση τιμών και άρα κέρδος, ενώ ο παραγωγός μπορεί να μπει σε μια κατεύθυνση προκαθορισμένης τιμής διάθεσης της σοδειάς του, μετριάζοντας έτσι το ρίσκο μιας εν δυνάμει δύσκολης και αβέβαιης  καλλιεργητικής περιόδου. Σαφώς, θα πρέπει να αναφέρουμε πως τα ΣΜΕ δεν εφαρμόζονται εκτεταμένα στην ελληνική αγορά (παρά μόνο στο βαμβάκι και στο κριθάρι με τη μορφή συμβολαιακής γεωργίας. Η συστηματική εφαρμογή τους δύναται να εξαλείψουν τα «προκλητικά» υπερκέρδη των εμπόρων/μεσαζόντων σε βάρος του γεωργικού εισοδήματος, ειδικά σε μια περίοδο εκτόξευσης του κόστους παραγωγής, επιτρέποντας μια άμεση διαπραγμάτευση παραγωγών και αγοράς.

Σταύρος Κοροβέσης

ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Το παρόν άρθρο συντάχτηκε από τον κ. Σταύρο Κοροβέση, προπτυχιακό φοιτητή του τμήματος  Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετά από μια σύντομη, αλλά παραγωγική συζήτηση με τον Σταύρο, καταλήξαμε να γράψει το άρθρο, και μόλις σήμερα - ανήμερα της ονομαστικής του εορτής - έλαβα την ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη εργασία  στα πλαίσιο της πρακτικής του άσκησης το φετινό καλοκαίρι στην ΕΜΥ. Του ευχόμαστε καλή επιτυχία στην ζωή του ( φυσικά και χρόνια πολλά για την σημερινή  του γιορτή ! )

Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται από τον κ. Κοροβέση Σταύρο στον υπεύθυνο της πρακτικής του άσκησης κ. Αθανάσιο Σαραντόπουλο (τμήμα Μεθόδων Παρατήρησης και Ποιοτικού Ελέγχου Δεδομένων) για τον καθοδηγητικό και στηρικτικό του ρόλο, καθώς και προς τις κ. Παπακρίβου Αναστασία (τμήμα Αγρομετεωρολογίας),  και κ. Παπαπέτρου Άρτεμη (τμήμα Υδρολογίας), για τον επεξηγηματικό τους ρόλο σε απορίες του για κλιματολογικά φαινόμενα κατά τη διάρκεια αναζήτησης της βιβλιογραφίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Ραπτίδη, Κυριάκου - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - ΠΜΣ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (ΜΒΑ) ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΒΟΛΑΙΩΝ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ -∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
2. Γκόγκος, Πέτρος. “Υψηλά 20ετίας στο ελαιόλαδο με 5 ευρώ αρχή αγοράς στα φρέσκα.” Agronews, Aug. 29AD, agronews.gr/el/200970/gia-upsila-20etias-odeuei-to-elaiolado-apo-5-euro-arhi-agoras-sta-freska/

3. Market2022.http://www.amisoutlook.org/fileadmin/user_upload/amis/docs/Market_monito...
4. Σκριμιζέας, Παναγιώτης. “ΕΠΟΧΙΚΕΣ ΠΡΟΓΝΩΣΕΙΣ (ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΠΡΟΓΝΩΣΕΙΣ), ΕΜΥ, Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία.” emy.gr, Sept. 2AD, www.emy.gr/emy/el/climatology/seasonal_autumn_2022

5. CLIMATE PREDICTION CENTER/NCEP/NWS. “Climate Prediction Center: ENSO Diagnostic Discussion.” Www-Cpc-Ncep-Noaa-Gov.translate.goog, Aug. 11AD, www-cpc-ncep-noaa-gov.translate.goog/products/analysis_monitoring/enso_advisory/ensodisc.shtml?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=el&_x_tr_hl=el&_x_tr_pto=op
6. Fragouli, Maria. “Το φαινόμενο “La Niňa” συνδέεται με την ξηρασία στην Ισπανία αλλά και σε άλλες περιοχές του κόσμου”; Meteo24News- Ο καιρός στην Ελλάδα, Feb. 17AD, www.meteo24news.gr/2022/02/To-fenomeno-la-nina-sindeete-me-tin-ksirasia-...