Το βατραχονήσι και η ιστορία της Αντριάνας

Στην ιστορική πλημμύρα το Νοέμβριο του 1896 στην Αθήνα, αναφέρθηκα ότι επηρεάστηκε ιδιαίτερα η περιοχή του Βατραχονησίου  . Το όνομά και μόνο αυτής της "ξεχασμένης" γειτονιάς του Παγκρατίου, μου έδωσε το έναυσμα να σας γράψω μια μικρή ιστορία. Αρχικά να σας ενημερώσω , όσο και να φανεί παράξενο, ότι  το Βατραχονήσι στο Παγκράτι,  ήταν νησί του ποταμού Ιλισού, κάτω από το Ζάππειο, στην περιοχή του Ολυμπιείου, εκεί που σήμερα βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Εθνικού Γυμναστικού Συλλόγου όπως φαίνεται στο απόσπασμα του τοπογραφικού χάρτη της περιοχής του Υμηττού,που εκπονήθηκε το 1905 από τη Σχολή Υπαξιωματικών και υπάρχει στο Αρχείο Ιωάννη Μαζαράκη-Αινιάν.

Αποτελούσε η περιοχή μια κατάφυτη επίπεδη λωρίδα γης ανάμεσα στις δύο όχθες του ποταμού που διασχίζει σήμερα υπόγεια τη πόλη. Το Βατραχονήσι εκτεινόταν μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο, στην είσοδο του Παγκρατίου και πιο συγκεκριμένα στην οδό Αγίου Σπυρίδωνος. Στη νησίδα αυτή, υπήρχαν ιερά της αρχαιότητας και χριστιανικοί ναοί. Στα νεότερα χρόνια η περιοχή ήταν αδόμητη, μέχρι περίπου τη δεκαετία του 1870 που κατασκευάστηκε το θέατρο του "Παραδείσου", το πρώτο θέατρο στην Αθήνα, ενώ αργότερα λειτούργησαν καφωδεία. 

Φωτογραφία τραβηγμένη το 1900 από τη μεριά της Πλάκας. Διακρίνεται κάτω αριστερά η πύλη του Αδριανού, ενώ στο κέντρο της φωτογραφίας φαίνεται ο λόφος του Αρδηττού και το «Βατραχονήσι», με τον Υμηττό στο βάθος. Γίνεται κατανοητό, γιατί στην πλημμύρα του 1896 πνίγηκαν εκεί 12 άνθρωποι ... 

Ο Ιλισσός στο ύψος του Βατραχονησιού αποτελούσε και διαχωριστικό παράγοντα ανάμεσα στους ευγενείς και στη λαϊκή τάξη. Κάποτε υπήρχε μια γέφυρα που χώριζε τις δύο όχθες του Ιλισσού Από τη μια όχθη βρίσκονταν συγκεντρωμένα το παλάτι και οι κατοικίες των ευγενών ενώ από την άλλη όχθη όπου βρισκόταν η συνοικία Βατραχονήσι . Στην περιοχή κάτω από τη γέφυρα ,στις πλαγιές της κοίτης του Ιλισσού,  έβρισκε κανείς σκαρφαλωμένα γραφικά λαϊκά σπιτάκια με αυλή περιτρυγυρισμένη από έναν μαντρότοιχο.

Επειδή τότε στην Αθήνα δεν υπήρχε κεντρικό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης η μπουγάδα των περιοίκων γινόταν μέσα στην κοίτη του Ιλισσού που ήταν αρκετά πλατειά και αρκετά βαθειά, ενώ στο ίδιο μέρος πλένονταν και τα μικρά παιδιά! Μάλιστα λέγεται πως το 1868 είχε πνιγεί εκεί ένα 10χρονο παιδί. Οι γυναίκες έπλεναν τα ρούχα και τα άσπριζαν χτυπώντας τα με τον κόπανο. Επίσης από εκεί κουβαλούσαν νερό με κανάτια στα σπίτια τους για την υπόλοιπη λάτρα του σπιτιού.

Εκεί λοιπόν σύχναζε και η Αντριάνα μια νεαρή κοπέλλα ξακουστή για την ομορφιά αλλά και την νοικοκυροσύνη της. Την είχαν λέει ψυχοκόρη σε κάποιο αρχοντικό (μερικοί λένε πως το αρχοντικό βρισκόταν στην Πλάκα). Κουβαλούσε νερό για την πλύση από το Βατραχονήσι αλλά πολλοί νεαροί θαμπωμένοι από την νοικοκυροσύνη και την ομορφιά της προσφέρονταν να της κουβαλούν το νερό από το Βατραχονήσι. Μάλιστα μια μέρα ένας νεαρός κάτοικος του Βατραχονησιού της τραγούδησε ένα τραγούδι το οποίο καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1860 σε φυλλάδια , ενώ ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά γύρω στο 1906 στην Κωνσταντινούπολη 

Η Αντριάνα είχε επαφές με τους υπουργούς της εποχής και κατάφερε να ζήσει καλή ζωή. Παντρεύτηκε έναν πλούσιο άντρα και παράτησε τη δουλειά της ως υπηρέτρια. Ωστόσο, ο γάμος της δεν ευδοκίμησε. Λίγο καιρό αργότερα ο σύζυγός της τη χώρισε, καθώς τον απατούσε με άντρες του κύκλου του. Μετά τον χωρισμό της, λέγεται πως έγινε ερωμένη ενός πασά της Αιγύπτου. Ωστόσο, ήταν άπιστη και είχε παράλληλες σχέσεις με αποτέλεσμα ο πασάς να την τιμωρήσει. Της παραμόρφωσε το πρόσωπο, ώστε να μην μπορεί να έχει ερωτικές σχέσεις με άλλους άντρες. Από τότε, τα ίχνη της Αντριάνας εξαφανίστηκαν.

Η ιστορία της έγινε γνωστή μέσα από το τραγούδι του νεαρού, το οποίο σώθηκε από τους καραγκιοζοπαίκτες και τον πίνακα του Θεόφιλου....

Ο παραπάνω πίνακας του Θεόφιλου «Η ωραία Αδριάνα των Αθηνών» απεικονίζει μία κοπέλλα καθισμένη σε παγκάκι που κρατά ένα μουσικό όργανο στα χέρια της (πιθανότατα ένα μαντολίνο). Η κοπέλλα βρίσκεται σε κήπο όπου διακρίνονται δέντρα αλλά και διακοσμητικές γλάστρες. Το πρόσωπο της νεαρής κοπέλλας φέρει επιρροές από τα πορτραίτα Φαγιούμ ενώ συνδυάζει στοιχεία του αρχαιοελληνικού παρελθόντος (το δέντρο της ζωής) αλλά και της λαϊκής παράδοσης (το παγώνι). Η μορφή της κοπέλλας δεν αποδίδεται ρεαλιστικά αφού ο κορμός της είναι αρκετά μεγαλύτερος σε σχέση με το μέγεθος των ποδιών της, σύνηθες χαρακτηριστικό των έργων λαϊκής τέχνης όπως είναι επίσης η έλλειψη βάθους και η επιπεδότητα των στοιχείων που απαρτίζουν την σύνθεση.

Ο ίδιος ο πίνακας μάλιστα, αποτέλεσε και έναυσμα για το Νότη Μαυρουδή να γράψει τραγούδι σε στίχους του Άκου Δασκαλόπουλου, που κυκλοφόρησε το 1976 στο δίσκο “Ζωγραφιές απ’ το Θεόφιλο”:

Η ωραία Αντριάνα στο παγκάκι της
τραγουδάει με μαντολίνο το μεράκι της
χίλια χρώματα απλώνει μες στα λόγια της
το παγώνι που μπερδεύεται στα πόδια της…

Πηγή : Wikipedia , Μηχανή του Χρόνου, https://ellas2.wordpress.com,  http://dyosmaraki.blogspot.com