Ήταν αρχές Σεπτεμβρίου και συγκεκριμένα 5 και 6 του μηνός το 394 μ.Χ., όταν έγινε η τελευταία μεγάλη Ρωμαϊκή εμφύλια σύγκρουση στον Φρίγδο ποταμό , στη σημερινή δυτική Σλοβενία.  Κατά πολλούς ιστορικούς ο Mέγας Θεοδόσιος οφείλει αυτή τη νίκη, χάρη σε μια καταιγίδα και στη πνοή του δυνατού ανέμου Bora. Κατά άλλους ιστορικούς, οι στρατοί των Δυτικών ( εθνικών) , τη δεύτερη μέρα προδόθηκαν από τους βάρβαρους μισθοφόρους τους, τους οποίους είχε εξαγοράσει ο Θεοδόσιος και τελικά ηττήθηκαν. Στο βιβλίο μου  έχω καταχωρήσει την περίπτωση ως μια μάχη που ο καιρός διαδραμάτισε σοβαρό ρόλο στην έκβασή της .Τι ισχύει τελικά και γιατί ;

Ο "ΦΟΒΕΡΟΣ' BORA

Η αλήθεια είναι πολύ δύσκολο να αναζητηθεί μετά από τόσα χρόνια , όμως γεγονός είναι ότι ο τοπικός άνεμος Bora ακόμη μέχρι τα χρόνια μας παρουσιάζει ριπές που ξεπερνούν ακόμη και τους 100 κόμβους οι οποίες πράγματι μπορούν να δυσκολέψουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις (σημειώνεται ότι πάνω από 63 knots έχουμε 12 Beaufort) .

Χαρακτηριστικά έχουμε τις περιπτώσεις του 1956  όταν κατεγράφη μια ριπή 125 kt στην Τεργέστη , ενώ πρόσφατα ο Bora στις 5 και 6 Μαρτίου 2015 ήταν από τους πιο δυνατούς  με 120.9 knots ή  62,2 m/s ριπή που  μετρήθηκε στη Γέφυρα Pag , η 113,9 knots (58,6 m/s)  στη γέφυρα Krk.

Υπάρχουν δύο βασικά καιρικά μοτίβα που σχετίζονται με τον Bora  και ταξινομούνταιως Λευκός Bora και Mαύρος Bora . Και στις δύο περιπτώσεις, η πίεση είναι μεγαλύτερη στην ευρωπαϊκή πλευρά των βουνών και χαμηλότερη στη μεσογειακή πλευρά.

Ο λευκός Bora είναι βασικά ένας ξηρός και πολύ θυελλώδης άνεμος λόγω της καταβατικής φύσης του. Χαρακτηρίζεται από κρύο, καθαρό καιρό και καλή ορατότητα στην υπήνεμο των παράκτιων βουνών, ενώ πυκνά σύννεφα που σχετίζονται με ανοδικές κινήσεις βρίσκονται στις κορυφές των βουνών. Αυτά τα σύννεφα στη συνέχεια διαχέονται στον κατερχόμενο αέρα στην υπήνεμη πλευρά και εμφανίζονται ως «σύννεφα καπέλα"  σε έναν παρατηρητή στη δυτική τους πλευρά.  

Ο μαύρος Bora προκαλείται όταν δημιουργείται κέντρο χαμηλ΄ών πιέσεων  στη νότια Αδριατική Θάλασσα ή στο Ιόνιο Πέλαγος, έτσι ώστε ο καιρός σε όλη την περιοχή να είναι συννεφιασμένος και βροχερός. Οι "μαύροι"  άνεμοι Bora είναι λιγότερο θυελλώδεις από εκείνους με λευκό Bora  αλλά μπορεί να φέρουν σημαντικές ποσότητες βροχής ή χιονιού στην περιοχή. Με το κυκλωνικό μοτίβο, έχουμε χαμηλά σύννεφα και μειωμένη ορατότητα που σχετίζεται με βροχή ή/και ψιλόβροχο. Αυτές οι συνθήκες είναι πιο αισθητές στις ανοιχτές υδάτινες περιοχές παρά κατά μήκος της παράκτιας ζώνης.

Η μεγαλύτερη ένταση του βόρα εμφανίζεται όπου οι κορυφές των βουνών βρίσκονται τουλάχιστον 600 μέτρα (2000 πόδια) πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και σε απόσταση όχι περισσότερο από δύο ή τρία μίλια στην ενδοχώρα. Αν δεχτούμε αληθινή την ιστορία ότι ο Θοδόσιος νίκησε χάρη στην καταιγίδα και την πνοή του Bora , τότε προφανώς σύμφωνα με τα παραπάνω συνάγουμε ότι στην περιοχή επικράτησε μαύρος Bora .

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΦΡΙΓΔΟΥ -ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορίας του Θεοδοσίου (379-395 μΧ) υπήρξαν μεγάλες θρησκευτικές αλλά και πολιτικές αντιθέσεις με τους συναυτοκράτορες της Δυτικής Ρώμης. Μεγάλη όξυνση υπήρξε μετά το 392 μ.Χ. όταν στη Δύση ο Φλάβιος Ευγένιος και πολλοί αριστοκράτες εθνικοί, με προεξάρχοντα τον στρατηγό Αρβογάστη, στήριξαν στην υποψηφιότητα για τον Αυτοκρατορικό θρόνο, τον πρώην έμπιστο του Θεοδοσίου και εθνικό, Νικόμαχο Φλαβιανό ο οποίος αγωνίστηκε με πάθος για την αναβίωση της παλαιάς θρησκείας (της ειδωλολατρικής) . Ο Θεοδόσιος αναστατώθηκε με την ειδωλολατρική αναβίωση στη Δύση. . Αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον Ευγένιο ως Αυτοκράτορα και ανακήρυξε τον ίδιο του τον γιο Ονώριο (8 ετών τότε) Αύγουστο της Δύσης, τον Ιανουάριο του 393. Το επόμενο βήμα ήταν η στρατιωτική επέμβαση στη Δύση.

Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στη δυτική Σλοβενία κοντά στο ποταμό Frigidus (που σημαίνει «κρύος») και που μάλλον ταυτίζεται με τον σημερινό Vipava. Πριν από τη μάχη, οι δυτικοί έστησαν ένα άγαλμα του Ερμή στην άκρη του πεδίου της μάχης και απεικονίσεις του Ηρακλή στα λάβαρα του στρατού. Είχαν πιάσει όλες τις πλεονεκτικές θέσεις γύρω από το πεδίο της μάχης και όταν ο Θεοδόσιος εκδήλωσε επίθεση κατόρθωσαν να τον αποκρούσουν με επιτυχία. Το τέλος της πρώτης μέρας βρήκε τον στρατό της Ανατολής να έχει υποστεί βαριές απώλειες, με τουλάχιστον 10.000 από τους Βησιγότθους νεκρούς.

Οι δυτικοί αποφάσισαν να στείλουν μια μεγάλη μονάδα να κάνει κυκλωτική κίνηση και να επιτεθεί στα μετόπισθεν του αντιπάλου. Όμως αυτή η κίνηση έφερε αντίθετα αποτελέσματα, καθώς η μονάδα αυτή λιποτάκτησε και πήγε με το μέρος του εχθρού (μάλλον επειδή ο Θεοδόσιος τους έδωσε περισσότερα λεφτά). Ενισχυμένος με νέες δυνάμεις, ο Θεοδόσιος το πρωί της επόμενης μέρας επιτέθηκε ξανά. Και πάλι η μάχη ήταν αμφίρροπη, όταν ξαφνικά μια ισχυρή καταιγίδα ενέσκηψε στο πεδίο της μάχης με πολύ ισχυρούς ανέμους με κατεύθυνση προς τις θέσεις των δυτικών σηκώνοντας πολύ σκόνη και εμποδίζοντας εντελώς την ορατότητα. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο άνεμος ήταν τόσο δυνατός που τα βέλη που εκτόξευαν οι δυτικοί γυρνούσαν πίσω, καταπάνω τους (παρακάτω θα δούμε πώς δημιουργήθηκε ο μύθος) 

ΠΟΥ ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ Ο ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΟΥ ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 

Ενώ η εκδοχή της μάχης στην οποία ο "θεϊκός άνεμος"  νίκησε τους παγανιστές εχθρούς του Θεοδοσίου έγινε δημοφιλής στην ύστερη αρχαιότητα, οι σύγχρονοι ιστορικοί, κυρίως ο Άλαν Κάμερον, αμφισβήτησαν την αξιοπιστία αυτής της εκδοχής των γεγονότων. Ο Κάμερον ισχυρίζεται ότι η ιδέα ότι ο Ευγένιος και ο Αρβογάστης ήταν ειδωλολάτρες ή υποστηρικτές των ειδωλολατρών δημιουργήθηκε για να δικαιολογήσει την εκστρατεία του Θεοδοσίου εναντίον τους. Η ιδέα ότι οι εχθροί του Θεοδόσιου ήταν ειδωλολάτρες προέρχεται από τον εκκλησιαστικό ιστορικό Rufinus. Επιπλέον, η παλαιότερη πηγή που ανέφερε τον αποφασιστικό άνεμο Bora ήταν ο Αμβρόσιος του Μιλάνου, αλλά αυτός δηλώνει στο κήρυγμά του ( στον Ψαλμό 36)  ότι ο άνεμος φύσηξε πριν από εκείνη τη μάχη και αποθάρρυνε τον εχθρό του Θεοδοσίου πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε μάχη. Πάντως, η αναφορά στη σκόνη και τον περιορισμό της ορατότητας μετά την ισχυρή καταιγίδα από την σκόνη, δεν συνάδει σύμφωνα με την μετεωρολογική πρακτική. Το ότι ο Βora μπορεί να "κλείσει" σημαντικά τον καιρό αυτό είναι γεγονός , αλλά οχι από σκόνη εφόσον είχε βρέξει . ( Δείτε το video στο 1¨35 ) 

Το πιο πιθανόν είναι την ιδέα του ανέμου να την πήρε και να την προώθησε  ο ποιητής Κλαυδιανός, ο οποίος με τη προπαγανδιστική ποίησή του για την οικογένεια των Θεοδοσιανών, έδωσε μεγάλη βαρύτητα στον ρόλο του ανέμου για την  αποφασιστική στιγμή της μάχης. Ο Κλαυδιανός  φαίνεται ότι με αυτόν τον τρόπο έκανε μια κλασική νύξη όπως είχε κάνει και ο Silius Italicus, του οποίου η αφήγηση για τη Μάχη των Καννών ανέφερε ότι και τότε έπνεε ένας παρόμοιος άνεμος,  τόσο ισχυρός που "γύριζε πίσω δόρατα και όπλα! "   Από την ποίηση του Κλαυδιανού, η οποία ήταν δημοφιλής τόσο στο ανατολικό όσο και στο δυτικό μισό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, θεωρούμε οτι διαδόθηκε η ιδέα ότι ο άνεμος Bora καθόρισε τη μάχη. Ταίριαζε καλά με την άλλη ιδέα ότι η μάχη ήταν μια μάχη μεταξύ ειδωλολατρών και χριστιανών οπότε ο Θεοδόσιος, ως χριστιανός αυτοκράτορας, βοηθήθηκε από τον Θεό με τη μορφή του ανέμου.

Εν κατακλείδι,  θεωρούμε ότι ο Bora , διαδραμάτησε μεγάλο ρόλο αλλά όχι και τον μοναδικό στην έκβαση της μάχης.  Περίπου στην ίδια περιοχή υπήρξε  ανάλογη κατάσταση πριν 2 αιώνες,  στην περίπτωση με τις Λεγεώνες της «Αστραπής» του Μάρκου Αυρήλιου το 172 μ.Χ. στην Ακυληία στις ακτές της Αδριατικής κοντά στη Τεργέστη όπου η βροχή οι καταιγίδες και οσφοδρός άνεμος και τότε καθόρισαν τη μάχη και για την οποία θα  αναφερθούμε σε προσεχές άρθρο μας . Πάντως στην συγκεκριμένη μάχη θεωρούμε ότι εξίσου σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η λιποταξία (με αλλαγή στρατοπέδων) , καθώς και  η θέση μάχης των Δυτικών κόντρα στον άνεμο.  Η "αλήθεια" δεν βρίσκεται στο άσπρο ή στο μαύρο, αλλά κα΄που ανάμεσα στο γκρίζο της πραγματικότητας . 

ΠΗΓΕΣ : https://byzantium.gr/battlegr.php?byzbat=b4_23 «Οι πολεμιστές Αυτοκράτορες του Βυζαντίου», Εκδόσεις Ψυχογιός, 2016. «Οι Τελευταίοι Εθνικοί», Εκδόσεις ΘΥΡΑΘΕΝ, 2003. Alan Cameron -Claudian: Poetry and Propaganda at the Court of Honorius (1970)  Greek Mythography in the Roman World (2004) (reviewed by T P Wiseman in the Times Literary Supplement, 13 May 2005 page 29)